WilgaerdenLeekerweideGroep vooruitstrevend aan de slag met rookvrije zorg

Pedagogisch peukje

Roken was eigenlijk nooit een issue binnen onze organisatie, vertelt Claudia Kaagman, Intern deskundige middelengebruik bij de WilgaerdenLeekerweideGroep. Sterker nog: doodnormaal. Op het hoofdterrein met een combinatie van woningen, dagbesteding en kantoren, waren in totaal dertig rookplekken. ‘Medewerkers rookten regelmatig buiten pauzes om, óók met cliënten. Zij noemen dat een pedagogisch peukje, want medewerkers en cliënten vonden het niet alleen gezellig om samen te roken, maar zagen het vooral als een mogelijkheid om samen goed in gesprek te komen. Of om even uit een moment te stappen en rust en veiligheid te creëren.’

Wat willen we en wat moeten we?

Kaagman was als verslavingsdeskundige in die periode (we schrijven 2018) vooral gericht op onderwerpen als alcohol en drugs. ‘Op een gegeven moment kwam een cliënt naar me toe met de vraag om hulp bij het stoppen met roken. Zo, dat was even confronterend voor mezelf, want waarom waren alcohol en drugs wel thema’s en tabak niet?’ In diezelfde periode werd het Nationaal Preventieakkoord van kracht dat inzet op een rookvrije zorg voor alle patiënten, cliënten én medewerkers van Nederland in 2030. ‘Vanaf dat moment zijn we als organisatie met elkaar in gesprek gegaan over een rookvrije zorg. Wat willen we en wat moeten we?’

Rookcampagne  

De eerste stap was een grootschalige rookcampagne binnen de organisatie die eigenlijk nog steeds doorloopt. Regelmatig worden berichten op het intranet geplaatst over roken. Medewerkers worden uitgedaagd mee te doen met Stoptober, en beloond als ze daadwerkelijk stoppen. Tabaksverslaving is, net als alcohol en drugs, een thema geworden. Zorgmedewerkers worden aangespoord om met cliënten in gesprek te gaan over roken en rookgedrag. En met de AVG’s is afgesproken dat ze standaard vragen naar het rookgedrag van cliënten bij een consult. ‘Na een jaar merkten we dat het thema leefde binnen de organisatie’, vertelt Kaagman. ‘Daarmee was ons eerste doel bereikt.’

Voorbeeldfunctie voor medewerkers

Een volgende stap was het opstarten van een werkgroep Rookvrije zorg en het betrekken van het managementteam en de cliëntenraad bij de vervolgstappen. Het leverde een concrete ambitie op: In 2025 is de LeekerweideGroep rookvrij voor alle medewerkers. Medewerkers, want de cliënten zijn hierin nog niet meegenomen. ‘Vanuit het idee dat zorgmedewerkers een essentiële rol hebben in het bereiken van onze cliënten en bewoners én een voorbeeldfunctie hebben, willen wij hen eerst bereiken’, legt Kaagman uit.

Feestelijke vlaggen

Van de dertig rookplekken voor medewerkers op het terrein, zijn er inmiddels nog maar twee over. Cliënten mogen in principe op het hele terrein roken, maar met het verdwijnen van de 28 rookplekken voor de medewerkers, is ook een aantal rookvrije zones op het terrein ingesteld voor iedereen: bij de ingang van de medische dienst, de speeltuin en het terras. ‘En wat echt kicken is’, zegt Kaagman, ‘is dat vanaf 1 januari 2022 één van onze externe dagbestedingslocaties volledig rookvrij voor medewerkers is. Dat is een project dat we samen met de organisatie van het naastgelegen pand hebben opgestart. Op al onze rookvrij zones plaatsen we grote rookvrije-beachvlaggen. Daarmee maken we het heel visueel, en het geeft toch ook een feestelijk tintje. Dat helpt.’

Positieve benadering

Het effect van al deze maatregelen is dat er medewerkers zijn die uit zichzelf besluiten om niet meer te roken tijdens hun werk, om niet meer te roken met cliënten of om überhaupt te stoppen met roken. ‘Het gaat de goede kant op. Het is grappig om te zien dat wanneer je medewerkers sec vraagt om mee te doen met Stoptober of ze informatie geeft over stoppen met roken, er weinig reacties komen. Zet je er een beloningssysteem tegenover - bijvoorbeeld een appeltaart als je vier weken gestopt bent - dan doen ze mee.’ Een positieve benadering is sowieso de beste aanpak, zegt Kaagman. ‘We hebben het niet over een rookverbod, maar over een gezonde woon- en werkplek; niet over het hogere ziekteverzuim onder rokende medewerkers dan onder niet-rokers, maar over een hogere productiviteit als je niet rookt. De toon is heel belangrijk om mensen mee te krijgen.’

Samen oplossingen bedenken   

Hoewel de focus van de aanpak vooral op medewerkers ligt, zijn cliënten en de cliëntenraad bij het onderwerp betrokken, en wordt uiteraard ook bij hen bewustwording gecreëerd. Zo schuift de cliëntenraad het eerste half uur aan bij de vergaderingen van de werkgroep Rookvrije zorg, en vice versa. ‘Cliënten benoemen het recht om te mogen roken in hun eigen huis en hechten daar ook erg veel waarde aan, maar medewerkers benoemen hun recht op een rookvrije werkplek. Dat lijkt een impasse, maar samen kijken we waar we elkaar wel kunnen vinden. Bijvoorbeeld dat cliënten niet in huis roken op het moment dat er een zorgmedewerker is. Een stapje verder zou zijn om een half uur (of langer) van te voren niet meer te roken. Zo zijn er nog vele andere oplossingen te bedenken.’

Het begin is er

Dat de LeekerWeideGroep in 2030 ook voor cliënten rookvrij is, is voor nu geen doel, zegt Kaagman. ‘Dit heeft te maken met juridische aspecten, maar ook met het feit dat we dit thema echt gezamenlijk willen dragen. De steun van het managementteam en de cliëntenraad zijn onontbeerlijk. We willen heel veel, maar het moet wel realistisch zijn. Dus focussen we op wat wel kan. Zo willen we binnen nu en een jaar een stoppen-met-roken-aanbod hebben gerealiseerd voor mensen met een matige of licht verstandelijke beperking. Dan moet je denken aan individuele-, groeps-, en medicatie-ondersteuning en aan tools in begrijpelijke taal. We realiseren ons allemaal dat we nog een lange weg te gaan hebben. Roken is een onderwerp waar veel discussies aankleven, dus moeten we ook niet ineens hele hoge ambities afspreken. Maar, het begin is er.’

De aanpak van WilgaerdenLeekerweideGroep kort samengevat

Waarom en hoe werd WilgaerdenLeekerweideGroep rookvrij?
Roken was eigenlijk 'doodnormaal' bij de WilgaerdeneLeekerweideGroep, totdat er een cliënt aanklopte met de vraag of een verslavingsdeskundige haar kon helpen stoppen met roken. In diezelfde periode werd het Nationaal Preventieakkoord van kracht. Vanaf toen ging de organisatie aan de slag met rookvrije zorg, te beginnen met een grootschalige rookcampagne. M\et begeleiders en artsen werd afgesproken dat ze vragen gingen stellen aan cliënten over roken en rookgedrag. Ook werden mensen aangemoedigd om te stoppen tijdens Stoptober en beloond als het lukte. De volgende stap was het betrekken van het managementteam en de cliëntenraad. Het effect van al deze maatregelen is dat er medewerkers zijn die uit zichzelf besluiten om niet meer te roken tijdens hun werk, om niet meer te roken met cliënten of om überhaupt te stoppen met roken. Nu zijn er van de dertig rookplekken op het hoofdterrein van de WilgaerdenLeekerweideGroep nog maar twee over. 

Praktijkvoorbeelden van rookvrije zorg

VGN brengt praktijkvoorbeelden in beeld van organisaties die zijn gestart met het thema rookvrije zorg, zodat andere organisaties daar hun voordeel mee kunnen doen. Welke successen behaalden deze organisatie en wat zijn (of waren) knelpunten? Lees de praktijkvoorbeelden hier. Heb jij een praktijkvoorbeeld? Mail deze naar communicatie@vgn.nl.