Cosis aan de slag met rookvrije zorg: Rookvrij is wat anders dan een rookverbod

Wel bezig met gezondheid, niet met roken

Wat is het eigenlijk gek dat we heel erg met de gezondheid en de leefstijl van cliënten bezig zijn, maar als organisatie niet rookvrij zijn. Vanuit die gedachte ging zorgorganisatie Cosis bijna drie jaar geleden aan de slag met het thema rookvrij. Dat was op initiatief van enkele zorgmedewerkers, vertelt Willem Weggemans, Arbocoördinator van Cosis. Cosis biedt vanuit meer dan tweehonderd locaties in Groningen en Drenthe hulp aan mensen met een verstandelijke en/of psychische beperking.

Het is puzzelen, waar begin je?

Toen de Raad van Bestuur akkoord ging met het voorstel van enkele medewerkers om Cosis aan te laten sluiten bij de Alliantie Nederland Rookvrij, werd de Werkgroep Cosis Rookvrij opgericht. Weggemans werd voorzitter van de werkgroep die ondertussen twee jaar bestaat en een brede vertegenwoordiging van heel Cosis, zowel cliënten als medewerkers, kent. ‘Als werkgroep zijn we gaan puzzelen met het onderwerp’, zegt Weggemans. ‘Hoe krijgen we rookvrije zorg ingebed in onze organisatie? Waar beginnen we?’

Acht pijlers van rookvrije zorg

Een van de eerste acties was om als werkgroep in gesprek te gaan met verslavingsarts Robert van de Graaf. ‘Dat was een heel belangrijk moment voor ons’, vertelt Weggemans. ‘Hij heeft ons bekend gemaakt met de acht pijlers om de zorg rookvrij te krijgen.’ Enkele van die pijlers zijn bijvoorbeeld dat een zorginstelling leiderschap toont, een communicatiestrategie heeft en voor passende opleidingen en trainingen zorgt voor medewerkers. ‘Als een organisatie werk verzet op al deze acht pijlers, heb je een veel grotere kans op een succesvolle aanpak, legt Weggemans uit.’

‘We gaan er geen zwaar gevecht van maken’

Daarna heeft de werkgroep een rookvrij beleid geschreven en dat juridisch laten toetsen. ‘Waar we tegenaan lopen is dat medewerkers en cliënten het recht op een rookvrije werkplek benoemen, dat cliënten het recht op een rookvrije woning benoemen, maar dat  cliënten ook het recht benoemen om te mogen roken in hun eigen woning. Dat blijft een lastige puzzel, waarbij tot nog toe een wettelijke grondslag ontbreekt om als organisatie vergaande stappen te zetten. En we gaan er geen zwaar gevecht van maken. We benadrukken ook continu dat we een rookvrije organisatie willen worden. Dat is wat anders dan iedereen een rookverbod opleggen.’

Borden, abri’s en workshops

Op de diverse terreinen van Cosis-locaties zijn blauwe borden te vinden die rookvrije zones aanduiden en als tussenoplossing zijn rookabri’s op terreinen geplaatst waar nog wel gerookt mag worden, maar uit het zicht. De werkgroep heeft ook enkele tientallen workshops gegeven bij woonzorglocaties van Cosis die dat op prijs stelden. ‘Dat heeft voor heel veel bewustwording gezorgd’, zegt Weggemans. In de workshop werd stilgestaan bij de geschiedenis van het roken, de effecten en de schade van eerste, tweede en derdehands rook en de weg naar een rookvrije zorg.

Veel bewustwording en discussie

‘De effecten van wat we tot nu toe deden met betrekking tot rookvrije zorg zijn duidelijk: er is veel bewustwording en veel discussie. Het onderwerp leeft. Tegelijkertijd laten de volgende stappen, de concrete resultaten nog op zich wachten. Het is lastig om volledige teams en locaties rookvrij te krijgen. Dat geldt helemaal voor onze GGZ-locaties, daar wordt gemiddeld meer gerookt dan in locaties voor mensen met een verstandelijke beperking’, geeft Weggemans aan.

Realistisch blijven

Bovendien was daar nog corona. ‘Afgelopen twee jaar hebben we vanwege corona veel minder aandacht kunnen besteden aan rookvrije zorg dan we van tevoren hadden bedacht. Logischerwijs ging alle aandacht uit naar de zorgcontinuïteit. We kunnen eigenlijk wel concluderen dat we onze ambitie om in 2025 rookvrij te zijn, niet meer halen. Daar moeten we realistisch in zijn.’

Rookvrij successen

Maar, gelukkig zijn er successen te benoemen, geeft Weggemans aan. Zo is een groot deel van het terrein van een van de kinderdagverblijven van Cosis rookvrij. Dat houdt in dat medewerkers, familie, bezoekers, maar ook chauffeurs en leveranciers niet meer roken op dat terrein, vertelt Weggemans. En voordat de Werkgroep Cosis Rookvrij überhaupt bestond, nam een jeugd trainingscentrum in Groningen zelf het initiatief om rookvrij te worden voor cliënten, medewerkers en bezoekers. ‘Het duurde een jaar en er is veel externe begeleiding voor ingeschakeld, maar het resultaat is er: het trainingscentrum is rookvrij.’

Lessons Learned

Cosis zit, tot de Raad van Bestuur het rookvrij-beleid dat de werkgroep schreef goedkeurt, in de voorbereidende fase. Na de goedkeuring kan de echte implementatie beginnen. Hopelijk eind 2021 of begin 2022. Inmiddels zijn er, na drie jaar bezig te zijn geweest met rookvrije zorg, lessons learned. Weggemans deelt ze graag. Hij benadrukt dat het een lange weg is waarin je elke keer moet blijven herhalen waarom je rookvrij wilt worden. ‘Een goede uitleg werkt veel beter dan mensen te dwingen te stoppen met roken. Maar houd ook oog en oor voor tegengeluiden; die de kop indrukken werkt averechts. Vraag jezelf regelmatig af of je nog steeds het goede doet. Wij waren bijvoorbeeld af en toe geneigd om - als je dan toch met rookvrij bezig bent - ook andere leefstijl aspecten mee te nemen: gezonde voeding en meer beweging. Dat lijkt zo vanzelfsprekend, maar houd het behapbaar!’

De aanpak van Cosis kort samengevat

Waarom en hoe werd Cosis rookvrij?
Omdat gezondheid en leefstijl van cliënten een belangrijke thema is bij Cosis, ging de organisatie aan de slag met het thema rookvrij. Het initiatief kwam van zorgmedewerkers. Er werd een werkgroep gevormd die allereerst in gesprek ging met een verslavindsarts. Er is een rookvrij beleid geschreven en dat heeft Cosis ook juridisch laten toetsen. Met borden, abri’s en workshops wordt het beleid verder verspreid. Dit leidt tot meer bewustwording, maar het is nog niet zover dat alle locaties rookvrij zijn.

Praktijkvoorbeelden van rookvrije zorg

VGN brengt praktijkvoorbeelden in beeld van organisaties die zijn gestart met het thema rookvrije zorg, zodat andere organisaties daar hun voordeel mee kunnen doen. Welke successen behaalden deze organisatie en wat zijn (of waren) knelpunten? Lees de praktijkvoorbeelden hier. Heb jij een praktijkvoorbeeld? Mail deze naar communicatie@vgn.nl.