Welk instrument gebruik je als gedragskundige bij een diagnostisch onderzoek? Eindelijk is er een overzicht

Leidt samenwerking Alliade en Rijksuniversiteit Groningen tot een nieuwe reeks?

In september 2024 verscheen de Keuzegids screening & diagnostiek VB. Dit is het tweede deel in wat een reeks lijkt te worden die voortkomt uit de samenwerking tussen zorginstelling Alliade en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Het eerste deel ging over methodieken en dit deel gaat over screening en diagnostiek bij mensen met een verstandelijke beperking en het geeft een overzicht van diagnostische instrumenten die kunnen worden gebruikt voor het vaststellen van, of het uitspreken van een vermoeden van een verstandelijke beperking. Het boek heeft dezelfde herkenbare kleurstelling als het eerste deel en is daardoor makkelijk te herkennen in een boekenkast of in de tijdlijn van de sociale media. 

Doel: betrouwbare en overzichtelijke informatie

Alain Dekker is de hoofdredacteur van beide boeken. Hij werkt als hoofd van de afdeling Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek bij Alliade en is ook docent-onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen. De andere auteurs zijn Marjanne van der Hoek, Irene IJpma en Aurora Ulgiati. De auteurs willen in deze boeken betrouwbare en overzichtelijke informatie bieden aan zorgprofessionals in de praktijk.

Gedragskundigen hebben onvoldoende toegang tot relevante informatie

De auteurs signaleren dat gedragskundigen (orthopedagogen, psychologen en psychodiagnostische medewerkers)  in de praktijk vaak geen tijd en onvoldoende toegang hebben tot relevante informatie om weloverwogen keuzes te maken voor diagnostische instrumenten. Hierdoor vallen professionals terug op instrumenten die al binnen hun organisatie aanwezig zijn of die tijdens hun opleiding zijn geleerd.

In de praktijk zijn overzichten verouderd of niet compleet

Ik herken dit inderdaad in mijn eigen ervaring. Ik werk nu zo’n twintig jaar als orthopedagoog in de zorg aan mensen met een verstandelijke beperking. Zowel bij mijn huidige als bij mijn vorige werkgever stonden er op de zogenaamde M-schijf overzichten van methodieken en diagnostische instrumenten. Deze bleken dan telkens weer niet compleet of verouderd. En dan moesten mensen weer hun best gaan doen om deze aan te vullen.

Dankzij dit boek hoeft niet elke organisatie zelf een overzicht samen te stellen

Deze keuzegids is bedoeld om gedragskundigen te ondersteunen door overzicht van alle beschikbare screenings- en diagnostische instrumenten te geven, zodat elke zorgorganisatie niet zelf een vaak onvolledige lijst hoeft samen te stellen. Dit helpt om tijd te besparen en het helpt de individuele professional om beter gefundeerde keuzes te maken tussen de diverse diagnostische middelen.

Het AAIDD-model als uitgangspunt

Het boek geeft een overzicht van diagnostische instrumenten voor het intellectueel en adaptief functioneren bij mensen met een verstandelijke beperking. Het is opgebouwd uit verschillende hoofdstukken die elk een specifiek onderdeel van het diagnostisch proces behandelen. Het begint met een uitleg van de theoretische basis. Het AAIDD-model (American Association on Intellectual and Developmental Disabilities) staat centraal, waarin de multidimensionale benadering van beperkingen wordt gegeven. Deze omvat vijf dimensies van menselijk functioneren:

• intellectueel functioneren
• adaptief functioneren
• gezondheid
• participatie 
• context

Dit model helpt om een holistisch beeld te krijgen van de behoeften van cliënten, waardoor de ondersteuning beter kan worden afgestemd. 

Vier stappen om te komen tot het juiste instrument

Er worden vier stappen gepresenteerd als basis voor het selectieproces om te komen tot een goed instrument:

• bepalen of screening of diagnostiek nodig is
• inschatten of het gaat om intellectueel of adaptief functioneren
• de mate van beperking beoordelen
• aanvullende selectiecriteria vaststellen

De daaropvolgende hoofdstukken bespreken de screenings- en diagnostische instrumenten in detail, waarbij voor elk instrument de doelgroep, afnameduur, wetenschappelijke onderbouwing en afnamewijze wordt beschreven. 

Beslisbomen helpen bij het maken van een keuze

Het boek is vooral geschikt voor gedragskundigen en psychodiagnostisch medewerkers, maar kan zeker ook een belangrijke rol gaan spelen in master- en postmasteropleidingen. Het is toegankelijk geschreven en biedt veel praktische handvatten. De beslisbomen in het boek geven een visuele weergave van het beslisproces en helpen bij het maken van keuzes tussen verschillende instrumenten. Ook minder ervaren professionals kunnen dankzij de duidelijke structuur van het boek hun weg vinden in de complexe wereld van diagnostische keuzes.

Kleine kanttekening: weinig reflectie

Een kleine kritische kanttekening is dat de auteurs weinig reflectie bieden op de instrumenten en niet altijd aangeven in welke theoretische basis deze passen. Dit kan een gemis zijn voor gebruikers die meer achtergrondinformatie willen, bijvoorbeeld over het gebruik van ontwikkelingsleeftijden bij bepaalde instrumenten.

Een must have voor masterstudenten en gedragskundigen in de praktijk

Al met al is Keuzegids screening & diagnostiek VB een waardevolle bron voor iedereen die betrokken is bij de diagnostiek van mensen met een verstandelijke beperking. Het boek biedt overzicht, structuur en praktische handvatten. Complimenten voor de vruchtbare samenwerking tussen Alliade en de Rijksuniversiteit Groningen. Met dit boek hebben zij iets echt bruikbaars gegeven aan de klinische praktijk. Het boek is een must have voor alle masterstudenten pedagogiek en psychologie, en gedragskundigen in de praktijk.

Informatie

• Matthijs Heijstek is orthopedagoog-generalist bij Zozijn en promovendus en docent aan de Universiteit Utrecht
• Aurora Ulgiati, Marjanne van der Hoek, Irene IJpma en Alain Dekker, Keuzegids screening & diagnostiek VB. Gratis download via University of Groningen Press. Of in print via Uitgeverij Kleine Uil voor 29,50 euro.