Ongemakkelijkheid hoort bij inclusief onderzoek
Toen Tessa Frankena samenwerkte met een onderzoeker met een beperking, kreeg de laatste niet vanzelf een contract aan de universiteit. Frankena voelde zich daar ongemakkelijk bij. Maar juist ongemakkelijkheid blijkt een belangrijke inspiratiebron in het doen van inclusief onderzoek. ‘Ik kreeg een inzicht in haar inkomen en haar privéleven dat ik van geen enkele andere collega had.’
Bij inclusief onderzoek werken onderzoekers met en zonder verstandelijke beperking samen
Precies tien jaar geleden startte ik mijn promotieonderzoek naar inclusief onderzoek, dat is de samenwerking tussen onderzoekers met en zonder verstandelijke beperking. Het eerste dat ik deed was een quote van Loesje op mijn werkplek hangen: ‘Waarom moeilijk doen, als het samen kan’. We zijn het er over eens dat ‘samen’ vaak tot mooiere resultaten leidt, maar is het ook écht gemakkelijker? En is het erg als het niet gemakkelijker is? Als 24-jarige voelde ik mij geregeld ongemakkelijk tijdens mijn samenwerking met twee collega’s met een verstandelijke beperking. Ik weet het aan mijn eigen onervarenheid. Maar, hoe verder ik in mijn onderzoek kwam hoe meer ik leerde dat dit onderdeel is en ook móet zijn van het inclusieve proces.
Waarom verdiende mijn collega geen contract aan de universiteit?
Eén van de situaties waar ik mij zeer ongemakkelijk bij voelde ontstond toen ik samen met één van mijn collega-onderzoekers met een beperking ervoor wilde zorgen dat zij, net als al mijn andere collega’s, een contract kreeg bij de universiteit waar wij werkten. Maar, omdat zij een uitkering ontving, was dit niet eenvoudig. Er gingen vele gesprekken overheen met het UWV, onze HR-afdeling en haar moeder. Ik kreeg een inzicht in haar inkomen en haar privéleven dat ik van geen enkele collega had. Wie ben ik om mij hiermee te moeten bemoeien? Ze had er naar eigen zeggen geen problemen mee, maar ik wel. Ik vond het ongemakkelijk en was zelfs een beetje boos dat mijn bemoeienis hierbij nodig was. Ze deed haar werk, heel goed zelfs, dus waarom zou ik anderen er van moeten overtuigen dat ze een contract verdiende? Uiteindelijk is het wel gelukt haar in dienst te krijgen van de universiteit, dus het was het ongemak was dubbel en dwars waard.
Twee werelden komen samen: de academische wereld en de dagelijkse leefwereld
Inclusief onderzoek heeft groot potentieel om ongemakkelijke situaties te creëren doordat twee verschillende werelden samenkomen: de dagelijkse leefwereld van de mens met een beperking en de academische wereld van de onderzoeker. Beide verschillen erg in achtergrond, ervaring, type kennis en middelen. Daarnaast is er bij menig onderzoeker zonder beperking terughoudendheid om contact te maken en samen te werken, soms in de angst om onderzoekers met beperking te kwetsen. De ruimte om een veilige situatie te creëren om deze ongemakkelijkheid ‘open te breken’, wordt ook wel ‘werken in het koppelteken’ genoemd.
Acht inclusieve onderzoekers over het belang van ongemakkelijkheid
Een groep van acht inclusieve onderzoekers met samen meer dan dertig jaar ervaring neemt je graag mee in de ongemakkelijkheid die kan ontstaan in een samenwerking tussen mensen met en zonder beperking. Daarnaast vertellen we je graag over het belang van deze ongemakkelijkheid en wat het oplevert. Want: zonder wrijving geen glans. Inventarisatie in deze groep leerde ons dat een drietal thema’s van belang zijn in het ontstaan van ongemak. Deze thema’s zijn, naar onze mening, niet alleen van toepassing op de samenwerking tussen onderzoekers met en zonder beperking maar van belang bij elke samenwerking waar twee verschillende werelden samenkomen.
Neem de tijd om vertrouwen op te bouwen
We vonden een verschil tussen ongemakkelijke situaties die ontstonden binnen en buiten de samenwerking. Binnen de samenwerking lijkt de grootste uitdaging te zitten in het opbouwen van vertrouwen en open en eerlijk naar elkaar durven zijn over wat je wel en niet wilt of kunt. Eén van de onderzoekers met beperking in deze groep vertelde: ‘Ik merk dat veel mensen het moeilijk vinden alles open en eerlijk op tafel leggen.’ Ze gaf aan dat sommige mensen haar misschien wel ‘zielig’ vinden, waardoor ze haar niet direct aanspreken. Terwijl ze zich wilde inzetten met datgene waar ze goed in is. En dat gebeurt niet door veel lezen en dingen moeten uitpluizen in een onderzoek. Het kost tijd om het vertrouwen op te bouwen om eerlijk met elkaar de verschillende rollen en taken te bespreken en wat je wel en niet kan. Maar je hebt er ook lef voor nodig, om die ‘schuring’ op te zoeken. Soms kan je het maar beter vastpakken en ongemakkelijkheid omarmen. Soms is het ook ‘choose your battle’.
Voelen is ook belangrijk
Daarnaast ontstaat er regelmatig ongemak in het omgaan met een ander werktempo of een andere werkstijl. Binnen onderzoek gaat alles snel, en vaak op een bepaalde manier, maar dit sluit niet altijd aan bij de manier van werken van de persoon met een beperking. Daarbij kunnen ook verwachtingen verschillen. Wat als de één tijdens een presentatie het leren voorop stelt, en de ander wil laten zien wat er bereikt is? Of de één een beginner mag zijn, en de ander verantwoording voor een project draagt? Inclusieve samenwerking vraagt om inspelen op elkaar en afstemmen, niet denken, maar voelen. Elke keer opnieuw.
Vervelende vragen van buitenaf: hoe laat moet jij naar bed?
Buiten de samenwerking krijg je ook te maken met ongemakkelijke situaties, bijvoorbeeld door een onhandige opmerking. Vaak zijn reacties van buitenaf niet vervelend bedoeld, maar kunnen ze wel zo overkomen. Zo werd bijvoorbeeld aan één van de onderzoekers met beperking tijdens een bijeenkomst in de avond gevraagd: ‘Hoe laat moet jij naar bed?’. Waarop de onderzoeker antwoordde: ‘Dat gaat u niets aan’. Deze vraag zou nooit aan iemand zonder beperking worden gevraagd. Hebben wij, als pleitbezorgers van inclusief samenwerken, de verantwoordelijkheid om mensen van buitenaf hierop aan te spreken? En in hoe verre moet je de buitenwereld voorbereiden om dergelijke ongemakkelijkheden te voorkomen?
Waarom moeilijk doen als het ongemakkelijk kan?
Door mijn eigen ongemak in het gedoe rondom de aanstelling van mijn collega, besefte ik mij pas hoeveel meer moeite zij moest doen om in dezelfde positie te komen als iemand zonder beperking. Dit leidde tot nog meer waardering voor mijn collega. Dus daarom is ons motto: waarom moeilijk doen, als het ongemakkelijk kan?
Informatie
In vier blogs beschrijven Tessa Frankena, Henriëtte Sandvoort, Sofie Sergeant, Mieke Cardol, Maria Baltag, Jenneken Naaldenberg en Anneke van der Cruijsen ongemakkelijke situaties, hoe ze ermee zijn omgegaan en wat het opleverde. Ze kregen daarbij hulp van ervaringsdeskundige Ellis Jongerius. Dit is de eerste inleidende blog. Tessa Frankena is programmaleider bij Siza en gepromoveerd op inclusief gezondheidsonderzoek.
Meer lezen
von Peter, S., & Bos, G. F. (2022): The Necessity of Unsettling Encounters in Collaborative Research – Reflections of Two Researchers without Experiential Expertise. Collaborations: A Journal of Community-Based Research and Practice, 5(1): 4, pp. 1–15.
