Ellis Jongerius en Boris van der Ham: ‘Laat mensen met een lvb niet in de steek’

Ruim één miljoen mensen

In Nederland zijn ongeveer 1,2 miljoen mensen met een verstandelijke beperking. Ongeveer 100.000 van hen hebben een ernstige verstandelijke beperking. Voor politiek en samenleving is het overduidelijk dat zij intensieve zorg en begeleiding nodig hebben. Maar de grootste groep, ruim één miljoen mensen, heeft een ‘licht’ verstandelijke beperking. Voor die groep hebben we in Nederland een blinde vlek.

De blinde vlek wordt mogelijk versterkt doordat de groep zo divers is. Grofweg gaat het over mensen die een IQ hebben dat lager is dan gemiddeld (tussen de 50 en 85) en die op meerdere terreinen van het leven moeite hebben om zich staande te houden. Dat kan gaan over school, wonen, werk, relaties onderhouden en mediagebruik.

Als mensen hierin vastlopen zijn de gevolgen daarvan vaak enorm. In de politiek en de media gaat het voortdurend over armoede en schuldenproblematiek, ontsporing, loverboys, eenzaamheid, werkloosheid en laaggeletterdheid. Maar een flink deel van de mensen bij wie dit speelt, valt onder de miljoen Nederlanders die een licht verstandelijke beperking hebben. Als de politiek onvoldoende aandacht heeft voor hun ontwikkeling, zullen de gevolgen daarvan niet afnemen.

Bij de basis aanpakken

Het wordt dus tijd dat deze problemen bij de basis wordt aangepakt. Opvoeding, stabiliteit van het gezin, sociaaleconomische en culturele achtergronden bepalen sterk hoe iemand zich kan ontwikkelen en hoe hij of zij zich staande houdt in veranderende situaties. Dat geldt voor elk kind, maar nog sterker voor kinderen met een beperking.

Een cruciaal moment is bijvoorbeeld de fase waarin jongeren meerderjarig worden. Dan wordt de stap gemaakt van school naar werk of van thuis naar zelfstandig wonen. Juist bij deze grote veranderingen in het leven kunnen mensen met een licht verstandelijke beperking flink uit hun evenwicht worden gebracht. Ondersteuning van thuis of via jeugdhulp moet dan zo dichtbij mogelijk zijn.

In Nederland is het echter zo geregeld dat jeugdhulp wettelijk stopt als iemand met achttien jaar meerderjarig wordt. De optelsom van veranderingen en het plotseling stoppen van hulp leidt regelmatig tot ontwrichting. Jongeren raken ‘zoek’ in de systemen of belanden snel in schulden. Sommigen vallen zelfs in handen van foute vrienden die misbruik maken van hun kwetsbaarheid. Of ze raken dakloos.

In Noorwegen is er een oplossing voor gevonden. Daar wordt jeugdhulp standaard na het achttiende jaar voortgezet, totdat gemotiveerd is dat het kan worden gestopt. Nederland zou dit Noorse voorbeeld moeten volgen.

‘Mensvolgend’

Ook tijdens de volwassenheid moet het systeem veel meer ‘mensvolgend’ worden. Overheidsinstanties en het bedrijfsleven moeten de kwetsbaarheid van mensen met een licht verstandelijke beperking leren herkennen en ermee leren omgaan. Eenvoudig taalgebruik is belangrijk, maar nog belangrijker is persoonlijk contact. Via de telefoon of, nog beter, in levenden lijve. Dat vergt een radicaal andere benadering dan de toenemende automatisering. Te duur? Leg de kosten eens naast de torenhoge maatschappelijke kosten van ontsporing en schuldsanering.

Voor deze groep is het bovendien van groot belang dat er meer onderlinge afstemming komt tussen de instanties waar ze mee te maken krijgen, zoals woningcorporaties, zorg, gemeenten, bewindvoerders en reclassering. Nu dolen ze rond in de bureaucratie; laat een volgend kabinet ervoor zorgen dat er liefst één aanspreekpunt is.

Het allerbelangrijkste is dat we mensen met een licht verstandelijke beperking niet langer terugbrengen tot wat ze niet kunnen. Ze kunnen namelijk oneindig veel wél. Ze zijn er in alle delen van onze maatschappij en willen net als iedereen een zinvol leven met liefde, werk en ontspanning. Wat daarvoor nodig is? Goed onderwijs en zorg, ook na het achttiende jaar, werkgevers die hun een kans geven en een samenleving zonder onnodige hindernissen. Den Haag, laat ze niet in de steek.

Informatie

Dit artikel verscheen op 5 maart 2021 in dagblad Trouw