Bert Natter over ‘Heen’ van Laurens Verhagen: ‘Scènes die je naar de keel grijpen’

Mooie foto’s, vreselijke situaties

Een paar jaar geleden stond er een groot stuk in de Volkskrant over het zoeken naar een goed huis voor de destijds negentienjarige Boris, de oudste zoon van een redacteur van die krant, Laurens Verhagen, die zich normaal gesproken bezighoudt met kunstmatige intelligentie. Er stonden mooie foto’s bij van een prachtige, wat slungelachtige jongen die veel lacht, maar in het artikel werden vreselijke situaties beschreven. Een ontluisterende uitspraak van een verzorger is mij altijd bijgebleven. Over het huis waar Boris naartoe zal verhuizen verzucht hij: ‘Ik ben blij dat ik hier zelf niet hoef te wonen.’

Boris overleed enkele jaren na zijn verhuizing

Boris, die leed aan het Phelan-McDermid-syndroom, ging uiteindelijk wonen in een antroposofisch huis in Driebergen en was daar gelukkig. Onlangs publiceerde Laurens Verhagen Heen, een boek waarin ook dat spraakmakende artikel terug te vinden is en waarvan de ondertitel luidt Verslag van een kort leven in het nu. Dat is meteen het schokkendste, want Boris is enkele jaren na zijn verhuizing overleden aan de complicaties van een hersentumor. Verhagen schrijft uitgebreid over de dood van zijn zoon en over de worsteling van hem, zijn vrouw Roelien en Boris’ jongere broer Pieter, in scènes die je naar de keel grijpen – dat doen ze in ieder geval bij mij, als vader van een dochter van vergelijkbare leeftijd en met een al even zeldzaam syndroom als Boris.

Gevoelens van rouw

Overigens dekt die ondertitel niet de lading van het boek, want het onderwerp is eigenlijk meer de vader dan de zoon, een vader die juist moeite heeft met leven in het nu. Een groot deel van de hoofdstukken gaat over de gevoelens van rouw die Verhagen ervaart na de dood van zijn oudste zoon. Alhoewel Boris nooit ver weg is, beslaan de laatste tientallen bladzijden een verslag over het herseninfarct dat Verhagen treft, anderhalf jaar na de dood van zijn zoon.

‘Ik ben Boris’

Toen bleek dat hun zoon niet gemiddeld was en nooit voor zichzelf zou kunnen zorgen, kon Verhagen dat moeilijk verkroppen. Voor zijn vrouw Roelien maakte dit besef geloof ik weinig verschil. Zij zei zelfs: Ik ben Boris. Drie woorden die prachtig weergeven hoe je je als ouder kunt ontfermen over een kind dat anders is, want niemand zou zoiets zeggen over een volwassen, gezond, gemiddeld, kind. Een ouder van een kind met een beperking moet zich inleven op een wijze die veel dieper gaat dan alleen verzorgen en begrijpen. Je moet een kind kunnen ‘navoelen’ (ik weet niet hoe ik dat anders moet formuleren): je weet en voelt en kan voorspellen wat je kind nodig heeft om geluk te ervaren. Sommige ouders kunnen dit van nature, andere ouders lukt het nooit – en het gaat hoe dan ook ten koste van andere dingen die je misschien had willen doen met je leven.

Uiteindelijk een liefhebbende vader

Iemand als Boris – ‘een gediagnosticeerd wezen’ noemt Verhagen hem op een zeker moment, met tedere ironie – is min of meer verloren als er geen mensen zijn die proberen zich in hem te verplaatsen. Zelf was hij nauwelijks in staat om met behulp van taal duidelijk te maken wat hem dwarszat, wat hij leuk vond of anders wilde. Bij Laurens Verhagen duurde het dus lang en hij voelt zich achteraf schuldig over de tijd die het hem kostte. Ik kan me voorstellen dat hij gekweld wordt door de schuldgevoelens die hij ervaart, wie zou daar niet onder gebukt gaan na de dood van een kind dat zo van zijn omgeving afhankelijk was? Ook hij wist zich uiteindelijk tot een liefhebbende vader te ontpoppen, blijkt ook uit dit liefdevolle, openhartige en confronterende boek: ‘Ik zou de mensen in mijn armen willen sluiten omdat ze Boris een warme glimlach schenken in plaats van een geïrriteerde blik. Omdat ze hem zien in plaats van bekijken.’

Kritische en mondige ouders

Ook zijn hij en zijn vrouw er zich bewust van dat zij als kritische en mondige ouders een verantwoordelijkheid hadden die zich uitstrekte tot voorbij Boris’ belangen, want als ze besluiten hun zoon weg te halen uit de woning bij de zorginstelling waar hij niet op zijn plaats was, schrijft Verhagen: ‘Met zwaar gemoed vertrekken we uit Ermelo, want hoewel met overtuiging, het voelt ook alsof we de boel in de steek laten.’

Ik denk dat hij daarmee bedoelt dat als kritische ouders vertrekken, de kans bestaat dat er alleen verwanten overblijven die niet in staat zijn tot opbouwende kritiek. In dat geval verandert er vrees ik maar weinig in de situatie van de achterblijvende kinderen, jongeren, volwassenen of ouderen.

Rouw, herseninfarct en revalidatie

Na de dood van Boris, dwingen de rouw, de schok van zijn herseninfarct en de revalidatie Verhagen als het ware terug te kijken op het leven van zijn gezin. Hij reflecteert op de manier waarop hij als vader heeft moeten leren omgaan met een kind met een beperking. Als ik het goed begrijp, kon Verhagen Boris pas echt accepteren nadat hij in 2019 dat grote stuk in de Volkskrant had geschreven en hij merkte hoeveel dat losmaakte.

Pregnante les

Meerdere malen biecht Verhagen eerlijk op dat in het grootste deel van Boris’ leven vooral Roelien voor hun zoon zorgde, terwijl hij zelf vluchtte in een drukke baan in de journalistiek, onder meer als hoofdredacteur van nu.nl. Tegen het einde van het boek formuleert Verhagen, die afgestudeerd filosoof is, een pregnante les voor mensen die een kind krijgen met een beperking: ‘Het besef dat Boris juist de sleutel tot mijn geluk was en niet de bron van mijn wanhoop stemt nederig.’

Informatie

Heen, Laurens Verhagen (uitgeverij Prometheus), 22,50 euro.

Schrijver Bert Natter, zelf vader van een dochter met een beperking, schrijft een serie blogs over roman waarin mensen met een beperking voorkomen. 

In het meinummer 2023 van Markant verscheen een interview met Bert Natter