Morele kerndilemma’s in de complexe zorg

Tijdens de inspiratiesessie die werd gegeven tijdens het VGN-congres ‘De kracht van netwerken op 24 maart, nam Jidske Diekerhof, trainer bij Governance & Integrity Nederland, deelnemers in vogelvlucht mee in de wereld van morele oordeelsvorming bij (kern)dilemma’s in de complexe zorg. Diekerhof putte daarbij onder andere uit de ervaringen die zijn opgedaan in de Morele Beraadkamer Meerzorg.

Herkenbare dilemma’s in de zorg

Het kostte niet veel moeite om alledaagse en herkenbare dilemma’s boven tafel te krijgen. Zo benoemden deelnemers dilemma’s rondom thema’s als veiligheid versus autonomie, de behoeften van de cliënt versus de wensen van ouders, kinderwens van cliënten en strijdige dimensies van kwaliteit van leven.

Tijd nemen voor twijfel

Iedereen herkende de confrontatie met morele vraagstukken en twijfels en de boodschap was helder: zodra je gaat twijfelen, bespreek het met iemand. Als bestuurder moet je vaak ingewikkelde beslissingen nemen over complexe situaties, onder hoge tijdsdruk en in de waan van de dag. Soms is er geen tijd om te overleggen, maar je hebt anderen nodig. Een moreel beraad is een groot instrument en dat hoeft niet altijd. Het is goed om stil te staan bij twijfel, ook bij kleinere dingen. Neem tijd, zet het op een rijtje en weeg samen af.  

Morele oordeelsvorming in de praktijk

Maar hoe werkt ‘morele oordeelsvorming’ en hoe kun je dat toepassen in de praktijk? Om het meer concreet te maken gingen de deelnemers aan de hand van een voorbeeld met elkaar in gesprek over het komen tot het moreel juiste. Namelijk het verzoek om een client buiten de wachtlijst om direct op te nemen omdat hij een acuut gevaar vormt voor zichzelf en de directe omgeving. In vogelvlucht gingen we langs de 7 stappen van de methodiek, zoals: Wie zijn alle betrokkenen? Wat zijn de argumenten voor beide opties? Wat is de conclusie, en welke schade beperkende maatregelen zijn er?

Schade beperking wordt vaak vergeten

Die schadebeperkende maatregelen, vertelde Jidske, worden vaak over geslagen. We zijn geneigd om snel door te gaan met het volgende vraagstuk. Maar kun je bijvoorbeeld tegemoet komen aan, of in de buurt komen van, de wensen van de cliënt of de ouder?

Bij het niet goed omgaan met dit soort dilemma’s is er kans op morele stress, maar ook op oordeelsfouten en rechtmatig onrecht. Daarom is een moreel leerproces van groot belang om goed te organiseren en borgen binnen de organisatie. Bijvoorbeeld door een moreel beraad vast onderdeel van de werkwijze te maken. Daardoor hebben medewerkers toegang tot regelmatig moreel beraad, begeleid door getrainde collega’s en kunnen ze zelf casuïstiek inbrengen.

Morele kennis als ‘early warning system’

En het bij elkaar brengen van de verslagen van moreel beraden kan leiden tot morele kennis over de organisatie en ‘early warnings’ voor bijvoorbeeld bestuurders. Waar zitten mensen mee? Wat zijn dagelijkse dilemma’s? Wat zijn de rode draden en wat leren we daarvan? Ook al zijn dit soort afwegingen heel contextgevoelig. Ook bij keuzes die vaker terugkeren, zoals het besluit over het voor laten gaan van een cliënt op de wachtlijst, helpt het om de diverse situaties te analyseren; op basis waarvan maken we uitzonderingen? Hoe kan dat ons de volgende keer helpen? 

Maar hoe krijg je het belang van moreel beraad dan onder de aandacht van medewerkers? Tip van een deelnemer: 'In onze organisatie hebben we de volgende oproep gedeeld met medewerkers: als je ’s ochtends wakker wordt met buikpijn over een besluit wat je gisteren heb genomen, vraag dan eens advies. Vraag een consult aan. Medewerkers belden. Want iedereen kent dat gevoel.'

VGN-congres 'De kracht van netwerken'

Tijdens het VGN-congres op 24 maart in Hilversum kwamen ideeën, ervaringen en nieuwe inzichten samen. In acht inspiratiesessies gingen deelnemers in gesprek over actuele thema’s in de gehandicaptenzorg. Benieuwd naar de belangrijkste lessen? Op onze inspiratiepagina vind je alle sessieverslagen én een terugblik op het congres in woord en beeld. Laat je inspireren!