Empathischer worden met een game

Sociale participatie van mensen met een beperking wordt de laatste jaren sterk aangemoedigd. In de praktijk blijkt echter dat zij nog altijd minder participeren dan de algemene bevolking en dit is de afgelopen jaren nauwelijks veranderd. Jongeren met een beperking hebben te maken met vooroordelen en onbegrip van mensen uit hun omgeving, waarbij een grote groep van 30 tot 41 procent het gevoel heeft gestigmatiseerd te worden. Vooroordelen en onderschatting van de mogelijkheden van mensen met een beperking, leiden ertoe dat mensen zich in interacties niet tot de persoon als geheel richten, maar vooral de beperking zien. Terwijl er met meer empathie wordt gereageerd als in de perceptie juist de persoon wordt waargenomen, in plaats van uitsluitend de beperking.

Compassie en sympathie
Empathie is een belangrijke voorwaarde voor het bieden van goede ondersteuning aan mensen met een beperking. Een empathische attitude betekent dat je je kunt verplaatsen in de ander en kan meevoelen met diens belevingswereld. Hierdoor kun je goed inspelen op de behoeften aan ondersteuning van de ander.
Empathie is een complex begrip. Mark Davis, die de Empathievragenlijst ontwikkelde, deelt het op in vier componenten: fantasie, perspectief, empathische betrokkenheid en persoonlijke nood. Bij fantasie gaat het om de mate waarin iemand in staat is zich – in een denkbeeldige situatie - te verplaatsen in een ander. Bij perspectief om de vaardigheid om een situatie vanuit diens standpunt waar te nemen. Empathische betrokkenheid betreft de gevoelens van compassie en sympathie voor anderen. Persoonlijke nood geeft aan in welke mate iemand zichzelf ongemakkelijk voelt door ongemak van anderen: een hoge score, veel ongemak, duidt op minder empathie.
Hoewel empathie een complex begrip is, kan empathie wel worden vergroot. Tijdens de opleiding tot zorgprofessional vormen onderwerpen als empathie, sensitiviteit en bejegening dan ook belangrijke aandachtspunten. Door middel van rollenspelen leren studenten sensitief te zijn, zich in te leven in de ander, om vervolgens met empathie te kunnen reageren. Wanneer cliënten met een beperking moeilijk leesbaar gedrag vertonen kan het voor zorgverleners moeilijk zijn om sensitief en empathisch te reageren. Het is volgens Richard Hastings, een bekende onderzoeker in de zorg voor mensen met een beperking in Engeland, daarom erg belangrijk sensitiviteit van zorgprofessionals te blijven trainen.

De wereld van EMPA
Om de vooroordelen te verminderen en empathie te bevorderen ontwikkelde Paula Sterkenburg van Bartiméus en de Vrije Universiteit Amsterdam, een serious game die kan worden gespeeld op computer, tablet of smartphone: De wereld van EMPA. Een serious game is een ervaringsspel dat als doel heeft  mensen te informeren en hen kennis en vaardigheden eigen te laten maken.
EMPA is gebaseerd op de gehechtheidstheorie. Een sensitieve ouder stimuleert het kind tot exploreren en biedt troost en bescherming en leidt gevoelens van het kind in goede banen. Door de herkenning van wat een kind nodig heeft te trainen, nemen de vooroordelen af en is iemand beter in staat een empathische reactie te geven.
De wereld van EMPA is bedoeld voor begeleiders en studenten in de zorg aan mensen met een beperking. Het spel is ook geschikt voor ouders en anderen die meer willen weten over empathie. Het doel van dit spel is de speler te stimuleren om meer empathie te hebben naar mensen met een beperking en beter op hen te reageren. De wereld van EMPA bestaat uit zes verschillende en steeds moeilijker wordende scenario’s. In de scenario’s worden ‘spelverhalen’ getoond, waarin zich verschillende opvoedings- en omgangsproblemen voordoen.

Blinde jongen
Bij elke situatie wordt de speler van het spel gevraagd hoe hij of zij zou handelen. Iedere speler begint bij niveau 1 en komt door het goed beantwoorden van de vragen steeds een niveau verder. Voor goede antwoorden worden punten gegeven en bij foute antwoorden worden punten in mindering gebracht. In het spel leert de speler onder meer een jongen kennen die blind is. Tijdens het spel gaat de speler de blinde jongen zien als een kind met eigen wensen en behoeften en niet alleen als een jongen met een beperking. Met de vraag ‘Wat heeft het kind nodig?’ wordt de speler uitgenodigd zich te verplaatsen in de ander.
Na het geven van een antwoord kan de speler zien of zijn antwoord goed of fout was en wordt een toelichting gegeven. Zo leert de speler tijdens het spel op welke manier hij empathisch kan reageren. Aan het einde van het spel krijgt elke deelnemer een certificaat toegestuurd met daarin de score en feedback.

Effectiviteit
Onder 230 participanten is wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit van De wereld van EMPA. De participanten werkten bij zorginstellingen Bartiméus en Ons Tweede Thuis of studeerden aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze werden verdeeld over een experimentele groep en een controlegroep. De experimentele groep speelde De wereld van EMPA en de controlegroep kreeg een informatiefolder te lezen met uitleg over de cirkel van veiligheid, sensitiviteit, empathie en casuïstiek van mensen met een beperking. De participanten vulden voorafgaand aan het spelen van het spel of het lezen van de folder een aantal vragenlijsten in en zij deden dit ook na afloop hiervan. De verkregen data werden geanalyseerd met behulp van een statistisch verwerkingsprogramma.
Hieruit kwam naar voren dat bij zowel de groep die het spel had gespeeld als bij de groep die de informatiefolder had gelezen de vooroordelen waren afgenomen en de empathie was toegenomen. De toename van empathie, zoals gemeten met de Empathie-vragenlijst van Davis, werd gevonden op de schalen perspectief, empathische betrokkenheid en persoonlijke nood.
De game werkt dus net zo goed als foldermateriaal. Beiden kunnen worden gebruikt, maar bepaalde doelgroepen, zoals studenten, zal een [i]game[i] wellicht meer aanspreken. Zij zullen de inhoud misschien eerder tot zich nemen en de nieuwe attitude beklijft mogelijk ook langer.

Minder ongemak
De wereld van EMPA lijkt, op basis van deze eerste studie, een geschikte interventie voor het verminderen van vooroordelen en het vergroten van empathie. Dit wil zeggen dat participanten na afloop beter in staat waren om zich te verplaatsen in het standpunt van een ander en meer gevoelens van compassie en sympathie voor anderen toonden. Daarnaast bleek dat de participanten een mindere mate van ongemak voelden op het moment dat ze het ongemak van een ander aanschouwden. Dit zorgt ervoor dat men empathischer kan reageren. Blijven trainen in het zich verplaatsen in de behoeften van mensen met een beperking, draagt ertoe bij dat mensen zich empathisch opstellen.
De wereld van EMPA lijkt dan ook een zinvol instrument te zijn, naast rollenspellen, folders en werkboeken, om in opleiding en training aan zorgprofessionals en studenten aan te bieden. Doordat het spel er aantrekkelijk uitziet en het spelen ervan weinig tijd kost, kan het heel eenvoudig binnen een opleiding worden aangeboden.
Daarnaast is de game geschikt als interventie in de zorg. Vaak is er door gebrek aan tijd en andere middelen onvoldoende ruimte om omvangrijke en kostbare interventies uit te voeren. Doordat een korte interventie als De wereld van EMPA al voor resultaten lijkt te zorgen, kan deze bijdragen aan het verbeteren van zorg aan mensen met een beperking. Wanneer vooroordelen verminderen en de empathie voor mensen met een beperking vergroot wordt, kan participatie worden bevorderd.

Meer studenten
Dit is een eerste studie naar het effect van De wereld van EMPA. Het is van belang om ook te onderzoeken hoe lang de effecten van het spelen van het spel blijven bestaan. Daarnaast kan in vervolgonderzoek een vergelijking gemaakt worden met een controlegroep die geen interventie ontvangt en is het belangrijk om de groep van studenten die meedoet aan het onderzoek uit te breiden.
De nieuwe technologische ontwikkelingen bieden weer nieuwe kansen met betrekking tot scholing binnen de zorg voor mensen met een beperking. Serious games zullen in de toekomst vaker worden ontwikkeld en binnen opleiding worden gebruikt.