Zeker nu, moeten we verder kijken dan de beperking

Corona leidde tot de komst van nieuwe werkwijzen

Zorg en ondersteuning voor mensen met beperkingen in 2020 zal altijd verbonden blijven met de covid-19-pandemie. Voor corona boden we ondersteuning waarbij er veel oog was voor kwaliteit, zowel in de diagnostiek als in de ondersteuning. Er werd veel onderzoek gedaan om de kwaliteit te vergroten en allerlei richtlijnen en beschrijvingen van werkzame ingrediënten hadden onze aandacht.

En toen kwam de intelligente lockdown en veranderde vrijwel alles. Alternatieve werkwijzen moesten razendsnel worden ontwikkeld voor zowel diagnostiek (wat is er aan de hand?, waardoor wordt bepaald gedrag veroorzaakt?) als voor het bepalen van de best passende ondersteuning en behandeling.

Het nieuwe normaal

Juni: de samenleving komt weer enigszins op gang. Scholen zijn parttime open, treinen rijden weer en men kan op kleine schaal naar theater. Maar helaas zit de zorg en ondersteuning voor mensen met beperkingen nog voor een groot deel op slot. Zij mogen vaak hun familie en vrienden nog niet ontmoeten en het werk blijft lastig binnen de anderhalve-meter-samenleving.

Het is echter onze plicht om de kwaliteit van het leven van alle mensen zo goed mogelijk te maken, ook volgens het VN-verdrag. Daarom vraag ik aandacht voor een multifactoriële aanpak en voor heterogeniteit.

De multifactoriële en dynamische benadering

Na de crisisfase met covid-19 mogen we gelukkig elke week weer wat meer doen in de diagnostiek, ondersteuning en behandeling van mensen met beperkingen. En we hebben noodgedwongen tijdens de crisis ook allerlei alternatieve werkwijzen ontdekt en toegepast die potentie lijken te hebben.

Zo komt er ook nog iets hoopvols uit deze verschrikkelijke tijd.Met allerlei video-methodes en digitale werkwijzen kunnen mensen vaak sneller, makkelijker en vollediger informatie met elkaar delen, zeker als deze in de tweede helft van 2020 weer gecombineerd kunnen worden met de werkwijzen die we voor corona al goed op de rit hadden.

Ik zie een belangrijke taak voor de gedragsdeskundigen en met name voor orthopedagogen in deze vernieuwende tijd. Want in deze tijd van het combineren van meerdere informatiebronnen, komt de multifactoriële en dynamische benadering - gericht op de dialoog, systemische aanpak en veranderingsgerichtheid - van orthopedagogen goed van pas. Deze wordt ook terecht voorgeschreven door de beroepsvereniging NVO.

Afstemmen met een open blik, in dialoog

Wat vraagt de persoon met een beperking van ons? En bespreken we deze antwoorden ook voldoende met andere belangrijke personen in zijn of haar leven? Het is belangrijk om in gesprek te blijven, de dialoog telkens weer aan te gaan met ten eerste de persoon zelf maar ook de verbinding met de omgeving te zoeken. Het is een heen-en-weer-proces, waarbij afstemming centraal staat. En voor dat afstemmen is een open blik noodzakelijk: vragen stellen aan anderen maar vooral ook echt luisteren.

Sociale systemen zijn ingewikkelder dan een driehoek

De relatie tussen mensen is een essentieel uitgangspunt voor zowel diagnostiek als ondersteuning bij mensen met een beperking. Geen mens leeft in een vacuüm, continu is er interactie met andere mensen en de omgeving. En dit proces stopt ook niet, het is een transactioneel proces. Daardoor kan niet volstaan kan worden met één of twee keer per jaar een kort contactmoment met familie. Tegenwoordig hoor je het woord ‘driehoek’ vaak, om aan te geven dat met personen met een beperking, familie en professionals wordt samengewerkt. In werkelijkheid is het ingewikkelder en lijkt het meer op een hexagoon of octagon. Het is het een kluwen van allerlei personen en interacties die ook niet altijd positief of bevorderend zijn.

Richt je op het scheppen van kansen

Welke kant willen we op? Wat kan er wel en welke kleine stappen kunnen we zetten? Een orthopedagoog zal focussen op het scheppen van kansen. Elke persoon kan zich ontwikkelen, er is geloof in de kracht van de veranderbaarheid van mensen maar ook van situaties. Natuurlijk sluiten we onze ogen niet voor achteruitgang of voor wat er niet meer kan, maar de zoektocht is vooral gericht op het vergroten van het aantal beschermende factoren en hun werking. Van aspecten die het gedrag of de ontwikkeling kunnen stimuleren, al is dat maar iets kleins: het kan het begin zijn van een positieve spiraal.

Er is niet één groep gehandicapten

Verenging Gehandicaptenzorg Nederland - is deze gehandicaptenzorg één homogene sector? Nee. Als universitair docent ben ik betrokken bij een vak met in de titel ook dat woord ‘gehandicaptenzorg’. Als uitgangspunt geef ik aan studenten orthopedagogiek mee: ga uit van heterogeniteit, er is niet één groep gehandicapten - als je dat laatste woord al zou willen gebruiken trouwens.

Er zijn zoveel verschillende beperkingen: verstandelijk, visueel, auditief, motorisch. Met allemaal een andere aard en ernst. En dan komt de persoon met al zijn kenmerken er nog bij: temperament bijvoorbeeld. En de opvoeders, de opvoeding, het gezin, de familie, de vrienden, de school, de buurt en de culturele achtergrond.

De persoon weer ‘zien’

Bij het zorgdragen voor een goede diagnostiek en ondersteuning voor mensen met beperkingen hebben we nu meer dan ooit een open blik nodig, die recht doet aan elke persoon in haar unieke eigen situatie. Stereotypen kunnen in de weg gaan zitten, doen geen recht aan de werkelijkheid van de heterogeniteit. We moeten verder kijken dan alleen die beperking, zo blijkt ook uit onderzoek dat in de afgelopen twee decennia gedaan is. Met onze ogen open, zetten we ons met hart en verstand de komende tijd in om elke persoon weer te ‘zien’.

Informatie

Sabina Kef is senior onderzoeker en docent aan de Vrije Universiteit, pedagogische wetenschappen in Amsterdam. Tevens is zij één van de hoofddocenten van de VGN Masterclass Wetenschappelijk onderzoek in de gehandicaptenzorg.