VN-verdrag bevordert inclusieve samenleving

‘Ik had nooit verwacht dat Nederland zo laat zou ratificeren’, zegt Theresia Degener na afloop van de werkbijeenkomst over het VN-verdrag voor rechten van mensen met een beperking. ‘Nederland was voor ons altijd het perspectief dat we in het oog hielden. We hebben zoveel initiatieven uit Nederland overgenomen, zoals bijvoorbeeld Fokuswonen. Nu loopt Duitsland als het gaat om mensenrechten voorop.’
Degener is hoogleraar recht en disability studies in Bochum en vicevoorzitter van het comité dat de naleving van het VN-verdrag beoordeelt. Tijdens de werkbijeenkomst die eind september door de Coalitie voor Inclusie in Den Haag werd georganiseerd, was ze de hoofdspreker. Zelf gaat ze schijnbaar ongehinderd door haar eigen fysieke beperking door het leven. Ze heeft geen armen, maar dorstig geworden van het vele spreken, drinkt ze tijdens ons korte gesprek in snel tempo een wijnglas met water leeg, dat ze met haar tenen naar haar mond brengt.

Nationale rapportages
In haar lezing gaf ze flink wat feiten. Het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking, dat in 2006 werd opgesteld, is een van de aanvullende verdragen op de universele rechten van de mensen, die de Verenigde Naties in 1948 vastlegden. Andere verdragen hebben bijvoorbeeld betrekking op de positie van kinderen of vrouwen. Een verschil is dat het Verdrag voor de rechten van mensen met een beperking het eerste mensenrechtenverdrag is dat landen die eraan deelnemen verplicht om ook nationale rapportages aan te leveren, vergezeld van schaduwrapportages door belangenorganisaties.
Inmiddels hebben 158 landen het verdrag ondertekend, waaronder Nederland in 2007. Daarvan hebben 134 het ook geratificeerd - Nederland (nog) niet. Het comité heeft inmiddels 46 rapportages ontvangen, waarvan er tien zijn beoordeeld. En ja, dit alles heeft zin. In Japan verkreeg een vrouw met het syndroom van Down, met een beroep op het verdrag, stemrecht - terwijl ook Japan nog niet heeft geratificeerd. Een beoordeling door het comité van de situatie in China heeft ertoe geleid dat China zich zal inspannen om iets te doen aan de situatie van jongens met een beperking die in de mijnen moeten werken, waar volgens informatie van het comité vierhonderd van hen zijn overleden.

Inclusieve samenleving
Tijdens de werkbijeenkomst, die door ruim driehonderd mensen werd bezocht, gaf ook staatssecretaris Martin van Rijn acte de présence. Hij was er om de eerste Gouden Mensenrechten Prokkel uit te reiken aan LFB Zeeland, waarvan leden zelf hun Prokkelstages hadden georganiseerd, maar sprak ook over het VN-verdrag. Dat het in Nederland nog niet is geratificeerd komt, zei hij, omdat hij het ‘regel voor regel’ heeft willen lezen, om in de wetgeving vast te leggen wat het betekent voor toekomstig beleid. Hij hoopt dat het zal bijdragen aan een inclusieve samenleving: ‘Daar willen we naartoe.’ Bij het wetsvoorstel dat ratificering mogelijk maakt, zijn acht departementen betrokken, want het heeft - zo benadrukte Van Rijn - niet alleen betrekking op zorg. Momenteel ligt het voor advies bij de Raad van State, daarna gaat het naar de Tweede Kamer.
Volgens Van Rijn is er geen enkele reden om daarop te wachten. Hij prees de Coalitie voor Inclusie voor het organiseren van de landelijke werkbijeenkomst, waar provinciale werkbijeenkomsten aan vooraf zijn gegaan. Daarop zijn veel initiatieven ontstaan waarvan maar liefst 22 zich presenteerden met posters met inspirerende titels als ‘Bonte Buurtgenoten’ (doorbreken individuele afzondering), ‘G-kracht op pad’ (gehandicapte interviewers maken rapportage), en ‘Kan ik binnenkomen?’ (scholieren brengen toegankelijkheid winkels en instellingen in kaart). Verschillende fondsen waren op de bijeenkomst aanwezig om in contact te komen met dergelijke initiatieven.

Routeplanner
Van Rijn beloofde ook dat zijn departement gemeenten zal ondersteunen met informatie. Gemeente Utrecht kreeg een compliment, omdat deze gemeente al werkt met Agenda 22, een set standaardregels van de VN. Een Haagse wethouder reageerde dat zijn gemeente al een monitor heeft ontwikkeld voor het naleven van deze agenda.
Voor gemeenten was er een speciale deelbijeenkomst, waar onder andere een Routeplanner voor gemeenten werd gepresenteerd. In deze handleiding, samengesteld door de Coalitie voor Inclusie, wordt gemeenten verteld hoe ze kunnen beginnen. Over één van de tips ontstond discussie: maak een nulmeting. Volgens sommige aanwezigen moeten ambtenaren dat niet in hun eentje doen. Het is beter om daar direct belangenbehartigers bij te betrekken.
Theresia Degener reageert er tijdens het gesprekje na afloop op: ‘Van de tien landen die we inmiddels hebben beoordeeld is Australië een goed rolmodel. We hebben verschillende punten van kritiek op het beleid in dit land, maar ze hebben echt goed geluisterd naar inbreng vanuit de samenleving. Ze schrijven expliciet dat ze veel hebben gehad aan kritiek.’

Dutch way
Dat Nederland lang doet over ratificeren wil ze niet scherp veroordelen. ‘Het is de Dutch way van omgaan met ratificering. Toen het ging om kinderen of vrouwen heeft Nederland er ook lang over gedaan. Maar Nederland hoeft niet te denken dat je pas kunt ratificeren als je alles hebt geregeld. Implementatie is een lang proces. Mensenrechtenverdragen scheppen met hun prachtige vergezichten hoge verwachtingen, maar we weten natuurlijk allemaal dat je die niet onmiddellijk kunt realiseren. Wel geleidelijk.’

Kader
Meer weten

Informatie over het project VN Verdag om de Hoek, waarvan deze bijeenkomst deel uitmaakt: www.vnverdragwaarmaken.nl. Via deze website is ook het VN vertelpunt bereikbaar, waar verhalen worden ingezameld die onder andere bijdragen aan de Nederlandse schaduwrapportage aan de VN. Voor gemeenten: vnrouteplanner.nl. Papieren exemplaren van de Routeplanner voor gemeenten via coalitievoorinclusie.nl. Uit 2009 maar nog steeds informatief is de brochure VN-verdrag, De betekenis voor de praktijk van de CG-Raad. Te bestellen via bureau@cg-raad.nl.