Hoe je er zelf tegenaan kijkt

Wat maakt dat sommige mensen bij tegenslag opgeven en anderen doorgaan en genieten van de uitdagingen en het onderweg zijn in hun ontwikkeling? Tegen die vraag liep ik op toen ik aanliep tegen mijn eigen vaste mindset op het gebied van statistiek. Ik had een aantal jaren gewerkt bij MEE Veluwe/IJsseloevers en wilde me graag verder ontwikkelen. Nadat ik een Master Health Care aan het Saxion had gevolgd, schreef ik me in voor een vervolgopleiding aan de universiteit van Birmingham. Maar ik dacht: ‘Ik kan niet rekenen, dus laat staan statistiek.’

Gelukkig besefte ik ook dat niemand briljant geboren is, zelfs Einstein niet. Toen ben ik op zoek gegaan naar theorie over de mindset. Deze is geen vast gegeven. Net als andere overtuigingen is je mindset het gevolg van ervaringen en aangeleerd gedrag. Wetenschappers hebben aangetoond dat je genen en de omgeving waarin je opgroeit je startpunt zijn. Je kan je kwaliteiten en intelligentie ontwikkelen en dus laten groeien.

Mensen met een zogeheten groeimindset gaan ervan uit dat hun intelligentie en mogelijkheden kunnen groeien door te oefenen. Zie je een uitdaging als iets dat je slimmer maakt en ben je gemotiveerd om te blijven focussen op groei, ook als het lastiger wordt? Wat als je niet accepteert dat je niet goed bent in iets? Een groeimindset is het belangrijkste aspect van de wil om te leren te verbeteren, het is de diepste laag waarvan we ons niet bewust zijn. Totdat we de impact ervan ontdekken.

Open voor feedback

Volgens de Amerikaanse psycholoog Carol Dweck wordt de mindset wordt gevormd door ervaringen uit het verleden, en gedachten over wat hoort en niet hoort. Alles wat we doen beïnvloedt ons brein en vice versa: ons brein beïnvloedt ons functioneren. In haar boek over mindset uit 2006 onderscheidt ze twee verschillende denkvoorkeuren die bepalend zijn voor hoe we ons ontwikkelen: de statische of vaste mindset en de groeimindset.

Een vaste mindset betekent dat je ervan uitgaat dat talenten en vermogens vaststaan en niet ontwikkelbaar zijn. Uit verschillende onderzoeken van Dweck blijkt dat deze mindset beperkend werkt op de ontwikkeling. Mensen met deze mindset richten zich op het bewijzen van talenten en vermogens en het voorkomen van het maken van fouten, omdat het maken van fouten zou wijzen op gebrek aan talent of aanleg. Ze proberen te voorkomen dat hun ‘zwaktes’ zichtbaar worden. Ongeveer veertig procent van de mensheid heeft een dergelijke overtuiging.

Mensen met een groeimindset geloven dat hersenen zich kunnen ontwikkelen en dat oefenen en het (mogen) maken van fouten bijdraagt aan het ontwikkelen van talenten en vermogens. Hierbij is het belangrijk dat je passie, doorzettingsvermogen, toewijding en leergierigheid bezit of ontwikkelt. Mensen die een groeimindset hebben, gaan uit van hun nieuwsgierigheid, staan open voor feedback en nieuwe uitdagingen.

Motivatie

Er is veel onderzoek gedaan naar de gevolgen die de mindset van iemand heeft voor bijvoorbeeld gedrag, verwachtingen en beïnvloeding. Mensen met een groeimindset blijken betere cijfers te halen, meer inspanning te leveren en minder defensief te reageren op fouten. Ze gebruiken betere studiestrategieën, plannen meer, stellen meer doelen, laten meer doorzettingsvermogen zien en hebben een grotere intrinsieke motivatie. Ze hebben een betere strategie bij teleurstellingen en tegenslagen, ontwikkelen meer zelfvertrouwen over de jaren en concentreren zich meer op het ontwikkelen van hun mogelijkheden voor de toekomst.

Vanuit de theorie heeft Carol Dweck zes tips geformuleerd:

1. Een groeimindset is geen wondermiddel.
2. Wees je bewust van je vaste mindset.
3. Geef je vaste mindset een naam.
4. Verder gaan dan alleen inspannen.
5. Plaats de mindset in een grotere context.
6. Gebruik de mindset niet om iemand (of jezelf) te labelen.

Ouders

In Nederland heeft Marieke Meppelder promotieonderzoek gedaan, gepubliceerd in 2014,waaruit blijkt dat van professionals die werkzaam zijn met ouders met een verstandelijke beperking maar liefst 44 procent een vaste mindset had op het gebied van de leerbaarheid van deze ouders. Uit dit onderzoek bleek dat als professionals een groeimindset hebben, ouders eerder bij hen om hulp vroegen bij opvoedingsvragen. Professionals met een groei mindset geloven in de ontwikkelbaarheid van hun cliënten.

De afgelopen drie jaar ben ik me zelf gaan richten op de mindset van jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking en de professionals die met hen werken. Veel kwetsbare mensen hebben hun leven lang hebben gehoord wat zij allemaal niet kunnen en liepen steeds opnieuw aan tegen de vele muren van hun beperking. Dit werd onderschreven door kwantitatief en kwalitatief onderzoek bij meerdere praktijkscholen, in het bijzonder bij praktijkschool De Boog in Apeldoorn.

Ieder kind wordt geboren met een enorme wil om te leren. Jonge kinderen zijn de hele dag bezig met het leren van nieuwe vaardigheden, zoals eten, lopen en praten. Kinderen vallen en staan weer op, ze zijn niet bang om fouten te maken, en geven ook niet op. Er zijn bij mijn weten weinig kinderen die zeggen: ‘Ik wacht met leren lopen tot ik zeker weet dat ik het kan.’

Passie voor leren

Deze passie voor leren kan ophouden. Wat zal een kind voelen in de klas als het merkt dat anderen makkelijker leren? Zal het denken: ‘Goh, ik ga de uitdaging aan, ik stel die vraag gewoon, of ik ga net zo lang doorzetten tot ik het kan?’

Ik vrees dat kinderen die dat blijven doen helaas een kleine minderheid zijn. De meeste kinderen en ouders zullen accepteren dat hij of zij niet goed is in taal, in rekenen of in allebei. Het gebrek aan deze vaardigheden wordt gezien als een onveranderbaar feit: ‘Mijn kind is niet goed in taal of rekenen. Daar moet het mee leren leven, want het is nu eenmaal zo.’

Het gevolg is vaak dat het kind taal of rekenen niet meer leuk gaat vinden en de uitdaging niet meer ziet in het beter worden in die vaardigheid. Ook zal het kind geen andere strategie gaan uitproberen om die betreffende vaardigheid wel onder de knie te krijgen. Want taal of rekenen zit nu eenmaal niet in de genen! En dit gaat niet alleen op voor kinderen met een beperking, maar ook voor (jong)volwassenen.

Levenslef

Met De Boog ontwikkelde ik de training ‘Met Levenslef kom je verder’ voor jongeren en volwassenen met een verstandelijke of psychische beperking. Door samen met hen te zoeken naar aansprekend lesmateriaal, waarbij verschillende leerstrategieën aan bod komen, zijn we er in geslaagd een uitdagende training te ontwikkelen. De afwisseling tussen uitleg, discussies, oefenen en spelen, filmpjes, opdrachten en zelf lezen, maakt de training leuk.

De training voor moeilijke lerende kinderen, jongeren en volwassenen bestaat uit vijf lessen waarin op een gestructureerde wijze theorie, voorbeelden en opdrachten zijn verwerkt. Het is gedrukt met speciaal lettertype voor mensen met dyslexie. De lessen zijn:

1. Wat is een mindset? Hoe werkt je brein en waarom zijn uitdagingen leuk? 
2. Welke mindset heb jij? Hoe denk jij over jouw mogelijkheden en ergens goed in zijn en wat is intelligentie?
3. Hoe sta jij in het leven? Wat doet een groei- en vaste mindset met je?
4. Denk met een groeimindset. Leer en oefen met een groei mindset.
5. Alles is mogelijk. Beroemde mensen moeten ook hard werken. Maak een plan wat je wil bereiken en hoe je dat wil gaan doen

Onderwerpen die ik behandel tijdens de training zijn: uitdagingen aangaan, leren van fouten en fouten durven te maken, vragen om feedback en om te gaan met kritiek, oefenen en nieuwe dingen uit te proberen, doorzetten en volhouden, vragen (durven) stellen, risico’s nemen en leren van anderen.

Seligman

Reacties die ik bijvoorbeeld kreeg van jongeren met een taalontwikkelingsstoornis bij Kentalis, waren:

‘Ik durf meer te letten op mijzelf, in plaats van op anderen.’
‘Ik weet nu dat ik stap voor stap leer.’
‘Groeien is goed en ik kijk naar wat ik eng vind, want daar kan ik van leren.’
‘Uitdagingen zijn leuk, nu ik weet wat een groeimindset is.’
‘Ik heb een keus!’

Ook voor de professionals is er een mindsettraining ontwikkeld, waarin zij zich bewust worden van hun eigen mindset en cliënten kunnen begeleiden in het ontwikkelen van een groeimindset. In deze training krijgen professionals verschillende theorieën aangereikt, zoals die over aangeleerde hulploosheid van Martin Seligman en de attributietheorie van Fritz Heider. Daarnaast kijken we naar belemmerende overtuigingen en krijgen zij tips en trucs om de eigen interne stem om te vormen van kritische beoordelaar naar een groei-georiënteerde overtuiging.

Om de eigen mindset vast te kunnen stellen is er een mindsettest ontwikkeld, die is aangepast aan de mogelijkheden van de kwetsbare mensen en de professionals. Ook is er een spel dat middels vragen aanzet tot nadenken over de eigen mindset. Voor het lesmateriaal en spel werd ik in 2016 genomineerd voor de Gehandicaptenzorgprijs en ontving ik de aanmoedigingsprijs voor innovatie ontvangen.

Gehandicaptenzorgprijs 2018

De Gehandicaptenzorgprijs kende in 2016 zijn zesde editie. Deze tweejaarlijkse prijs maakt deel uit van het kennisbeleid van de VGN. Door zichtbaar te maken dat in de branche jaarlijks veel goede kennisproducten worden ontwikkeld, kunnen anderen weer worden gemotiveerd en geïnspireerd.

De doelstelling is: kwaliteitsverbeteringen stimuleren en belonen; verbetering van professionele zorg; en de kwaliteit van bestaan van mensen met een beperking vergroten.
De inzendingen bestaan uit praktijkproducten zoals: boeken, handreikingen, methodieken, spellen, en apps die zijn ontwikkeld door mensen die werken in de gehandicaptenzorg. De volgende editie van de Gehandicaptenzorg is in 2018.

Mindset voor beginners

1. Je mindset is geen wondermiddel dat alle obstakels in je leven oplost. Maar als je je focust op je proces van groei, op inspanning, leren en het mogen falen dan kan je slimmer worden
2. Niemand heeft uitsluitend een vaste mindset of een of groeimindset. We hebben beide in ons. Herken de vaste mindset en geef die een naam. ´Katrien Duck zegt vaak tegen me dat ik niet geschikt ben.’
3. Zorg voor een omgeving waarin mensen hun mogelijkheden en talenten kunnen ontwikkelen.

Stel jezelf elke dag de volgende vragen:

• Wat heb ik vandaag geleerd?
• Welke fout heb ik vandaag gemaakt en wat heb ik ervan geleerd?
• Waar heb ik vandaag mijn best op gedaan?

Meer lezen

Marjorie Veneman, Everything is possible, Research Dissertation Master Of Science in Advanced Health Care, University of Birmingham City, 2015.

Marieke Meppelder, ‘Expecting change, Mindset of staff supporting parents with mild intellectual disabilities’. In: Research in Developmental Disabilities 2014.