Filosofische verkenning van een betekenisvol leven

Verschillende perspectieven: floreren, relaties koesteren, bijdragen aan de gemeenschap

Filosofen hebben door de eeuwen heen verschillende perspectieven op een betekenisvol leven naar voren gebracht. Hier zijn enkele van de belangrijkste ideeën:

• Eudaimonia (geluk en floreren): in de Griekse filosofie, met name bij Aristoteles, draait een betekenisvol leven om het streven naar eudaimonia. Dit omvat het ontwikkelen van deugden, het nastreven van persoonlijke excellentie en het vervullen van onze natuurlijke potentie.
• Levensdoel en zingeving: filosofen als Søren Kierkegaard en Viktor Frankl benadrukken het belang van het hebben van een levensdoel en het vinden van zingeving in ons bestaan. Dit kan worden bereikt door het aangaan van persoonlijke verantwoordelijkheid, het overwinnen van moeilijkheden en het vinden van betekenis in zelfopgelegde doelen.
• Existentialisme: filosofen als Jean-Paul Sartre en Albert Camus stellen dat het individu volledig verantwoordelijk is voor het creëren van zijn of haar eigen betekenis in een ogenschijnlijk zinloos universum. Dit kan leiden tot het aannemen van authentieke keuzes en het vinden van betekenis in de ervaring van het leven zelf.
• Deugdethiek: filosofen als Immanuel Kant en Confucius leggen de nadruk op de ontwikkeling van deugden zoals rechtvaardigheid, vriendelijkheid en moed als essentieel voor een betekenisvol leven. Door te handelen in overeenstemming met deze deugden, kunnen we een leven leiden dat de moeite waard is.
• Verbondenheid en relaties: hedendaagse filosofen, zoals Martha Nussbaum en Martin Buber, benadrukken het belang van relaties en verbondenheid met anderen voor een betekenisvol leven. Het koesteren van liefdevolle relaties, empathie tonen en bijdragen aan de gemeenschap kunnen allemaal bijdragen aan een vervuld bestaan.

Het Goede, het Ware en het Schone

Over het algemeen is er geen eenduidig antwoord op wat een leven betekenisvol maakt, maar filosofen hebben ons geholpen om na te denken over verschillende aspecten van het menselijk bestaan die kunnen bijdragen aan een zinvol leven. Vaak ging dat via de trits ‘het goede’, ‘het ware’ en ‘het schone’:

• Het Goede wordt vaak geassocieerd met morele deugden en ethische handelingen die bijdragen aan het welzijn van zowel het individu als de samenleving als geheel. Een betekenisvol leven wordt gevonden in het nastreven van het goede door middel van rechtvaardige acties, compassie voor anderen en het streven naar persoonlijke excellentie. Filosofen zoals Aristoteles benadrukken de rol van deugden en ethiek in het streven naar eudaimonia, het ultieme goed.
• Het Ware verwijst naar kennis, waarheid en inzicht. Een betekenisvol leven omvat vaak het streven naar waarheid en het vergroten van begrip over de wereld om ons heen en over onszelf. Dit kan worden bereikt door kritisch denken, onderzoek doen, en openstaan voor nieuwe ideeën en perspectieven. Filosofen zoals Plato geloofden dat het streven naar waarheid en het kennen van de ware aard van de werkelijkheid essentieel is voor een vervuld leven.
• Het Schone verwijst naar esthetische ervaringen, kunst, en het ervaren van schoonheid in de wereld om ons heen. Een betekenisvol leven omvat vaak het waarderen van kunst, natuurlijke schoonheid, en het creëren van esthetisch genot. Het schone kan ons inspireren, troosten en verheffen, en het kan bijdragen aan een gevoel van verwondering en vreugde in het leven. Filosofen zoals Kant benadrukten de rol van esthetische ervaringen in het verrijken van ons bestaan en het streven naar het schone als een intrinsiek waardevol aspect van het leven.

Door het goede na te streven, de waarheid te zoeken, en het schone te ervaren, kunnen we een betekenisvol leven leiden dat vervuld is van morele integriteit, kennis en schoonheid.

Moderne perspectieven: positieve psychologie en mindfulness

Tegenwoordig zijn er verschillende benaderingen van wat een betekenisvol leven inhoudt, afhankelijk van de filosofische stroming en de individuele denkers. 

Hier zijn enkele moderne perspectieven

• Eudaimonisme en positieve psychologie: deze benadering benadrukt het belang van het streven naar menselijk welzijn en floreren. Hedendaagse filosofen zoals Martha Nussbaum hebben de oude Griekse filosofie van eudaimonia nieuw leven ingeblazen door te pleiten voor een holistische benadering van het menselijk welzijn, waarbij niet alleen materiële welvaart, maar ook persoonlijke ontwikkeling, emotionele veerkracht en sociale rechtvaardigheid centraal staan. In dezelfde geest heeft Martin Seligman met de positieve psychologie een wetenschappelijke benadering ontwikkeld die zich richt op het cultiveren van positieve emoties, het benutten van persoonlijke sterke punten, en het vinden van diepgaande voldoening in het leven.
• Existentialisme en authenticiteit: hedendaagse existentialistische denkers benadrukken het belang van het maken van authentieke keuzes en het leven in overeenstemming met onze innerlijke waarden en overtuigingen. In een wereld waarin traditionele zingevingssystemen steeds minder invloedrijk lijken te zijn, pleiten existentialisten zoals Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir voor het aangaan van de vrijheid en verantwoordelijkheid die inherent zijn aan ons bestaan. Door te erkennen dat het leven inherent zinloos is, worden individuen aangespoord om actief betekenis te creëren door middel van hun eigen handelingen en relaties.
• Zingeving en verbondenheid: hedendaagse filosofen benadrukken vaak het belang van zingeving en verbondenheid in een wereld die steeds meer wordt gekenmerkt door individualisme en atomisering. Filosofen zoals Alain de Botton en Rebecca Goldstein pleiten voor het vinden van betekenis in ons werk, onze relaties en onze gemeenschappen, en benadrukken het belang van liefdevolle verbindingen en empathie voor anderen als bronnen van diepe voldoening en vervulling.
• Spiritualiteit en mindfulness: moderne filosofen putten ook uit spirituele tradities zoals het boeddhisme en het taoïsme om een betekenisvol leven te definiëren. Deze benadering legt de nadruk op innerlijke rust, spirituele groei, en het cultiveren van mindfulness en mededogen als middelen om een dieper begrip van het zelf en onze relatie tot de wereld om ons heen te bereiken. Hedendaagse denkers zoals Jon Kabat-Zinn hebben mindfulness geïntegreerd in moderne psychologie en geneeskunde als een effectieve manier om stress te verminderen en een gevoel van welzijn te bevorderen.

Vervulling en tevredenheid

Door deze diverse filosofische perspectieven te verkennen, kunnen individuen een betekenisvol leven vinden dat past bij hun eigen waarden, overtuigingen en aspiraties. Op basis hiervan een korte beschrijving van wat vaak als een betekenisvol leven wordt beschouwd op basis van ethische en filosofische overwegingen.

Een betekenisvol leven kan worden gezien als een leven waarin een individu een gevoel van doel, vervulling en tevredenheid vindt door middel van verschillende aspecten van het bestaan. 

Dit kan onder meer omvatten:

• Zingeving en doel

Het hebben van duidelijke doelen en waarden die resoneren met het individu, en zich inzetten voor activiteiten die deze doelen ondersteunen. Dit kan zich manifesteren in werk dat als zinvol wordt ervaren, relaties die diepgang en verbondenheid bieden, en bijdragen aan de samenleving op manieren die betekenisvol zijn.

• Verbondenheid en relaties

Het koesteren van liefdevolle en ondersteunende relaties met vrienden, familie, gemeenschap en misschien zelfs met de natuur. Het ervaren van wederzijdse verbondenheid en het gevoel van ergens bij horen kan een diepe bron van betekenis zijn in het leven van een individu.

• Persoonlijke groei en ontwikkeling

Het streven naar voortdurende persoonlijke groei, zowel op intellectueel, emotioneel, spiritueel als moreel vlak. Dit kan inhouden dat men zichzelf uitdaagt, nieuwe vaardigheden ontwikkelt, en een dieper begrip van zichzelf en de wereld verkrijgt.

• Bijdragen aan anderen en de wereld

Het ervaren van betekenis door anderen te helpen en bij te dragen aan het welzijn van de samenleving. Dit kan zich manifesteren in vrijwilligerswerk, het ondersteunen van goede doelen, het delen van kennis en vaardigheden, of simpelweg door vriendelijkheid en mededogen in de dagelijkse interacties met anderen.

• Ervaringen en genieten van het leven

Het cultiveren van momenten van vreugde, verwondering en dankbaarheid in het dagelijks leven. Dit kan variëren van het waarderen van de schoonheid van kunst en natuur, tot het genieten van plezierige activiteiten en het creëren van waardevolle herinneringen.

Voor iedereen anders

In essentie kan een betekenisvol leven voor elk individu anders zijn, afhankelijk van hun unieke waarden, overtuigingen en levensomstandigheden. Wat telt, is dat het leven van het individu een gevoel van diepte, betrokkenheid en vervulling biedt dat voor hen persoonlijk zinvol is.

Informatie

Maarten Hüttner houdt zich als senior beleidsmedewerker bij de VGN bezig met arbeidszaken. Hij studeerde wijsbegeerte aan de Universiteit Utrecht.