Arbeidsmarkt gehandicaptenzorg: een situatieschets

Personeelstekort: blijft komende tien jaar onverminderd groot  

Veel organisaties in de gehandicaptenzorg kampen met een personeelstekort. Dat zal in de toekomst niet minder worden, blijkt uit het prognosemodel van Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn (AZW). Daarin is te lezen dat het verwachte personeelstekort binnen de sector zorg en welzijn de komende tien jaar onverminderd groot zal blijven en vooral na 2026 verder zal toenemen. Het tekort in zorg en welzijn wordt geraamd op bijna 138 duizend werknemers in 2031, waarvan de grootste tekorten te verwachten zijn in de verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg (VVT). Wat betreft beroepsgroepen zijn de verwachte tekorten in absolute aantallen het grootst bij verzorgenden mbo 3 en verpleegkundigen, maar ook specialist ouderengeneeskunde en artsen verstandelijk gehandicapten.  

Ziekteverzuim gehandicaptenzorg: hoger dan landelijk gemiddelde  

Het ziekteverzuimcijfer in de gehandicaptenzorg was in het eerste kwartaal van 2023 9 procent afgezet tegen het landelijk gemiddelde van 5,7 procent. Binnen de sector zorg en welzijn lag het ziekteverzuim in diezelfde periode op 8,1 procent. ‘Historisch gezien is het ziekteverzuim binnen de gehandicaptenzorg altijd al wat hoger dan gemiddeld’, geeft VGN-beleidsadviseur Maarten Hüttner aan. ‘Dat heeft onder andere te maken met een hoge werkdruk, maar ook door bijvoorbeeld agressie-incidenten van mensen met een beperking. Die incidenten hebben een groot effect op het welbevinden van zorgprofessionals. Daarnaast heeft corona (gevolgen van long covid) nog steeds een opdrijvend effect op het ziekteverzuim.’   

De inzet van personeel niet in loondienst   

Vanwege de hoge werkdruk en de tekorten op de arbeidsmarkt, doen zorgorganisaties in toenemende mate een beroep op personeel niet in loondienst (PNIL). In 2022 steeg het PNIL-percentage met 36 procent. Eind 2022 werkten er, naast de ruim 180 duizend werknemers in loondienst, ongeveer vierduizend zzp’ers in de gehandicaptenzorg met een zorg gerelateerde inzet. ‘Procentueel gezien is dat helemaal niet zo heel veel’, zegt Hüttner. ‘Toch heeft dit aantal veel meer effect dan het doet vermoeden. Bijvoorbeeld op de loonkosten, want een zzp’er kost ongeveer twee tot tweeëneenhalf keer meer dan een reguliere medewerker. Maar ook op het functioneren van een team op het moment dat een zzp’er niet of nauwelijks een band met het team opbouwt en met de mensen aan wie zij zorg en ondersteuning verlenen. Hoewel die houding natuurlijk lang niet voor elke zzp’er geldt.’ 

In De Stellingcast, de podcast van de VGN, vertelt bestuurder Ageeth Ouwehand dat ‘s Heeren Loo vijftig procent meer aan PNIL-kosten (personeel niet in loondienst) heeft uitgegeven dan begroot. Bestuurder Frank van der Linden geeft aan dat Cello een paar miljoen extra heeft besteed aan personele inzet door de inhuur van zzp’ers.  

Demografische tsunami 

Maar er is meer dan alleen personeelstekorten, ziekteverzuim en de inzet van duurdere zzp’ers: ‘een demografische tsunami komt op ons af’. Mensen worden steeds ouder: het aantal 65-plussers gaat verdubbelen en het aantal 80-plussers gaat verdrievoudigen. Ook mensen met een beperking worden gemiddeld ouder. Dit brengt (nog) meer zorgvragen met zich mee. Er is een groeiende groep mensen die een beroep doet op de gehandicaptenzorg. De complexiteit van de zorg- en ondersteuningsvragen neemt toe, en de komende jaren gaan steeds meer zorgprofessionals met pensioen. De gemiddelde leeftijd van de zorgmedewerkers in de gehandicaptenzorg is nu al 41,5 jaar. ‘Gezien deze cijfers is het nodig dat het aantal zorgmedewerkers oploopt, maar niets is minder waar’, aldus Hüttner. ‘In 2018 was één op de zeven werkenden werkzaam in de zorg. Gebeurt er niets, dan is dat in 2040 één op de vier werkenden. Nu is dat één op de zes en dat zou zo moeten blijven.’ 

Anders organiseren 

En dus moet het anders. In zijn blog geeft Philadelphia-bestuurder Han van Esch aan dat er een fundamentele verandering nodig is, zowel maatschappelijk als professioneel als organisatorisch. En dat gebeurt ook al. De gehandicaptenzorg werkt op diverse manieren aan een toekomstbestendige gehandicaptenzorg. Technologie is een belangrijk speerpunt van de sector. Het kan mensen met een beperking meer eigen regie geven en zorgmedewerkers ontlasten. En, er komt een beweging op gang van anders organiseren, waarbij beroepsmatige zorgverleners samenwerken met de zorgvrager en zijn of haar netwerk en vrijwilligers. Op structurele basis, en in een gelijkwaardige relatie. Daar zijn mooie praktijkvoorbeelden van beschreven op de VGN-website. In De Stellingcast spreken bestuurders Ouwehand en Van der Linden ook over het anders organiseren van zorg en de inzet van technologie. 

Meer informatie  

Tijdens de hele zomer besteedt de VGN periodiek tot aan Prinsjesdag vanuit verschillende invalshoeken aandacht aan de financiële situatie in de gehandicaptenzorg en de veerkracht die de sector toont. Meer informatie over de arbeidsmarkt is te vinden op deze overzichtspagina.  

Onderstaand is een factsheet te downloaden met kengetallen over de arbeidsmarkt.