Anders organiseren van zorg: 'Al hadden we geld en mensen genoeg, dan is deze beweging nog steeds goed'

Onderstaande tekst is een longread op basis van de VGN Podcast: Kan anders organiseren van zorg de krappe arbeidsmarkt redden? 

In een serie podcasts en artikelen besteedt de VGN deze zomer aandacht aan de financiële zorgen in de gehandicaptenzorg en wat de branche daar zelf aan kan doen. Dit is de tweede podcast in de serie.  

‘Boem, min twee procent’ 

Zorgorganisatie ’s Heeren Loo zag het financiële resultaat dat in 2021 werd gemaakt, met twee derde verdampen. ‘We gaven vijftig procent meer uit aan personeel niet in loondienst dan er begroot was’, vertelt Ouwehand in de podcast. Zorgorganisatie Cello belandde vorig jaar zelfs in de rode cijfers. Bestuurder Van der Linden: ‘We hebben het over een paar miljoen euro extra op de balans door de inhuur van personeel niet in loondienst. Daar komt de inflatie overheen en, boem: min twee procent.’ 

‘De loonkosten zijn geëxplodeerd’ 

Zou je kunnen zeggen dat de rode cijfers in de branche grotendeels achterwege waren gebleven als er voldoende personeelscapaciteit zou zijn geweest en de personeelskosten dus niet zo hoog waren opgelopen? Voor Cello geldt dat inderdaad, geeft Van der Linden aan. ‘Hoewel we dan nog steeds met andere factoren te maken zouden hebben, zijn de loonkosten absoluut een hele grote factor.’ Ouwehand vertelt dat de loonkosten bij ’s Heeren Loo vorig jaar zijn ‘geëxplodeerd’. ‘Dat had ook te maken met een hoog ziekteverzuim door corona, maar ook met een toenemend aantal vacatures.’  

‘Traditioneel solliciteren duurt te lang’ 

Verderop in de podcast vertelt Ouwehand dat ’s Heeren Loo is gestopt met het uitzetten van vacatures. ‘In één dag hebben we vierhonderd vacatures van de site gehaald. Dat was best even spannend.’ Ze geeft aan dat de traditionele manier van solliciteren gewoon te lang duurt en niet meer bij de jongere generatie past. Daarnaast gaat ’s Heeren Loo veel minder met zorgdiploma’s wil gaan werken en meer met zorgcertificaten, om daarmee de pool van potentiële nieuwe medewerkers te vergroten. ‘Feit is namelijk dat we kwantitatief gezien achteruitgaan in zorgverleners.’ 

‘Realistisch, maar niet wanhopig’ 

Want naast de hoge loonkosten, zijn er ook gewoon keiharde demografische ontwikkelingen. Het aantal 65-plussers gaat verdubbelen en het aantal tachtig-plussers gaat verdrievoudigen. Het aantal werkenden in de zorg zou daarom moeten oplopen, maar niets is minder waar. We gaan van één op de zeven werkenden werkzaam in de zorg, naar één op de vier werkenden in de zorg in 2040. Van der Linden: ‘Het moet anders en we zijn in staat tot iets anders.’ Ouwehand is dat met hem eens. ‘Het is een behoorlijke opgave en we moeten realistisch blijven, maar niet wanhopig. ‘Het voordeel van al die 65-plussers is, dat er wellicht meer mensen komen die van betekenis willen zijn voor een ander.’ 

‘Professionele zorg moet herladen worden’ 

Om de problemen het hoofd te kunnen bieden, moet de professionele zorg herladen worden, vinden de bestuurders. Meer samen met de netwerken om mensen met een beperking heen. ‘Gehandicaptenzorg gaat over het hele leven van iemand: van jong tot oud, onderwijs, relaties, werk, wonen, ziek zijn… en wij trekken dat allemaal naar ons toe’, vertelt Van der Linden. ‘Als we het hebben over kwaliteit van bestaan en kwaliteit van leven, kun je je afvragen of dat de juiste weg is.’ Ouwehand is het daarmee eens en vult aan: ‘In onze werkwijze is de rol van verwanten heel slecht vertegenwoordigd. Dat deden we uit goede bedoelingen om de ouders te ontzorgen, maar daardoor voelen verwanten zich soms juist buitengesloten. In coronatijd hebben we gemerkt dat ouders best willen helpen, bijvoorbeeld koken.’ Ze geeft aan dat het belangrijk is om dit wel te overleggen met zoon of dochter. ‘Als een jonge vrouw zich eindelijk van haar ouders heeft losgemaakt en vervolgens komt moeder koken, dan snap ik wel dat zij zich afvraagt waarom ze weer iets met moeder moet gaan doen.’  

Versterken van het netwerk 

Ouwehand vertelt over het project ‘versterken netwerk client’ binnen ’s Heeren Loo. ‘We hebben ruim driehonderd vrijwilligers en familieleden bevraagd wat zij nu voor mensen met een beperking betekenen en wat ze eigenlijk zouden willen betekenen. Vijfenvijftig procent geeft aan dat ze meer zouden willen doen: meegaan met zwemmen, naar de tandarts. Het gaat om dingen waarbij je je kunt afvragen of het zorg is of het gewone leven.’ Van der Linden benadrukt dat het een samenspel is en dat het altijd gaat om ondersteuning op maat. ‘De ene keer wordt er iets meer van zorgprofessionals gevraagd en iets minder van verwanten en mantelzorgers, en de andere keer net andersom. En gedurende de levensfase van iemand zal dat ook steeds veranderen.’   

Begrenzen van taken 

Ouwehand en Van der Linden vertellen dat deze andere aanpak, het anders organiseren van zorg, betekent dat het werk van zorgprofessionals zal veranderen. Het begrenzen van taken van medewerkers die met zo veel passie werken, is ongelofelijk ingewikkeld, geven ze aan. ‘Professionals snappen het wel, maar voor hen voelt het ook als een verlies. Wat is dan nog de betekenis van mijn werk is veelal de vraag. En dat is ook ingewikkeld. Want hoe organiseer je dat? Wie legt verantwoording af en aan wie? En, hoe nemen wij onze medewerkers mee in zo'n beweging mee?’  

Toerusten en ruggensteun 

‘We zullen medewerkers moeten toerusten en hen helpen om het moedige gesprek met verwanten en mantelzorgers te voeren: wat kunnen we samen doen?’, zegt Ouwehand. ‘Veel medewerkers voelen dat nog als een zwaktebod; omdat ze het zelf niet meer kunnen waarmaken, moeten ze het aan anderen vragen. En dan zijn er natuurlijk ook verwanten en mantelzorgers die zeggen, ‘ja, wacht eens even, ik werk zelf ook nog. En hadden we het niet zo georganiseerd dat jij dit zou gaan doen?’ Dat vraagt van ons als bestuurders dat we onze medewerkers ruggensteun geven.’  

‘Wie is er betekenisvoller dan je familie?’  

Maar is dat niet een goedkope manier om de schaarste op te vangen en een manier om de financiële problemen op te lossen? Beide bestuurders vinden dat te kort door de bocht. Van der Linden: ‘Schaarste vergroot de urgentie, maar laten we dit niet alleen framen als oplossing voor schaarste, want als het gaat om kwaliteit van leven gaat het om betekenisvolle relaties. Wie is er betekenisvoller dan je familie, je vrienden? We hebben het over een actieve rol in de zorg en ondersteuning van mensen die van elkaar houden. Dat is kwaliteit van leven en niet het wegpoetsen van een tekort.’ Ouwehand is het daarmee eens. ‘Schaarste is niet de reden, maar wel de aanleiding. Dat is een cruciaal verschil. Al hadden we geld en mensen genoeg, dan is deze beweging nog steeds goed om te maken: onze rol als gehandicaptenzorg misschien wat kleiner maken, maar op dat gebied heel deskundig, heel specifiek.’  

Tekort aan professionals? 

Als de bestuurders wordt gevraagd of ze het eens of oneens zijn met de stelling dat door het werk anders te organiseren de gehandicaptenzorg in 2030 geen tekort aan zorgprofessionals meer heeft, zegt Ouwehand het oneens te zijn. ‘Omdat we kwantitatief naar minder zorgprofessionals gaan. Als je wil werken zoals nu, dan hebben we een tekort. Dus het moet anders.’ Van der Linden draait het om: ‘Als wij inderdaad in staat zijn om die zorg anders te organiseren, samen met anderen en voor onszelf een kleinere rol, dan denk ik dat we in die nieuwe situatie niet meer tekortkomen. Hoewel het wel een ingewikkeld traject is.’ 

Beweging ondanks tegenwind? 

Never waist a good crisis, zeggen de Engelsen. Kunnen we de conclusie trekken dat deze financiële tegenwind ook iets in beweging zet? Ouwehand: ‘Ja. Hoewel het de vraag is of dit een crisis is. Een crisis heeft altijd een kop en een staart. Dit is de situatie waar we mee te dealen hebben.’ Van der Linden: ‘Ja. Dit is de nieuwe werkelijkheid.’ 

Meer informatie  

Van het gesprek met de bestuurders is een podcast gemaakt. Deze podcast is te luisteren via Spotify en Soundcloud. 

Tijdens de hele zomer besteedt de VGN periodiek tot aan Prinsjesdag vanuit verschillende invalshoeken aandacht aan de financiële situatie in de gehandicaptenzorg en de veerkracht die de sector toont. Meer informatie over de arbeidsmarkt is te vinden op deze overzichtspagina.