Tentoonstelling ‘Who Cares?’: eerbetoon aan slachtoffers en helden van de zorg tijdens WOII
Museum van de Geest | Amsterdam opent de tentoonstelling ‘Who Cares?’ over de geschiedenis van de zorg in de Tweede Wereldoorlog. Het museum vertelt het verhaal van vergeten slachtoffers en verborgen helden binnen de psychiatrie en verstandelijke gehandicaptenzorg tijdens de oorlog. De verhalen gaan over wanhoop, veerkracht, angst en volharding. Te zien zijn unieke beelden uit de geschiedenis in combinatie met kunst, zoals Het Waarheidsfestival van Willem van Genk, de unieke bewaard gebleven schetsen van Wilhelm Werner uit de Prinzhorn Collectie en niet eerder vertoonde bewegende beelden van de ingrijpende evacuaties bij Duin en Bosch in 1942. De tentoonstelling is te zien van 30 november 2023 tot en met 15 september 2024 in Museum van de Geest | Amsterdam (Amstel 51, Amsterdam).
De tentoonstelling ‘Who Cares?’ gaat over vergeten slachtoffers en verborgen helden in de Tweede Wereldoorlog. Over de zorg in ons land tijdens die donkere jaren. Hoe sterk was de zorg? Bezweek die onder de druk of wist het gruwelijkheden te voorkomen? Wat betekende de oorlog voor patiënten en hulpverleners? De verhalen uit die tijd verdienen een permanente plek in ons collectieve geheugen – we mogen ze niet vergeten. Want nog steeds worden in tijden van crisis kwetsbare mensen vaak het hardst geraakt en over het hoofd gezien.
Wat is een mens waard?
Met deze tentoonstelling geeft Museum van de Geest een gezicht aan mensen en verhalen die niet eerder zijn belicht. Als bezoeker krijg je aan de hand van kunstwerken, objecten en persoonlijke getuigenissen een beeld van de zorg voor de geest in de periode vlak voor de Tweede Wereldoorlog en hoe dat in de oorlogsjaren veranderde. De tentoonstelling biedt bezoekers een diepgaand inzicht hoe in Nederland (en Duitsland) werd gekeken naar de psychiatrie, verstandelijk gehandicaptenzorg en hun patiënten.
In Nederland is het nooit zover gekomen als de gruwelijkheden in nazi-Duitsland. De tentoonstelling legt naadloos de ethische vraagstukken van de zorg in die tijd bloot. Duidelijk is hoe de Nederlandse zorg slechts moeizaam, maar toch overeind bleef en hoe zorgverleners in opstand kwamen tegen de bezetter.
Universele Verklaring van de Open Geest
Iedere geest is anders. Jouw geest werkt anders dan die van wie dan ook. En tijdens je leven verandert je geest voortdurend. Je komt voor uitdagingen te staan. Begaafdheid, talent, beperkingen en ziektes. Het hoort er allemaal bij. Dagelijks worden mensen buitengesloten en niet als volwaardig gezien in onze maatschappij. Dat moet veranderen, want erbij horen is noodzakelijk voor een gezonde geest.
Aan het einde van de tentoonstelling word je, net als op de locatie van Museum van de Geest | Haarlem, gevraagd de Universele Verklaring van de Open Geest te ondertekenen. Museum van de Geest gelooft in een samenleving waarin iedereen gehoord en gezien wordt en mee mag doen en met het ondertekenen sluit je je aan bij deze visie.
Samenwerkingen Cordaan
Als bezoeker kun je op een aantal plekken de tijd nemen bij persoonlijke verhalen van mensen in de oorlog. Daarvoor staan in de tentoonstelling bijzondere stoelen ‘met de ziel van de maker’, gemaakt in de houtwerkplaats van Cordaan. Met de spelers van Theater LeBelle van Cordaan en de Toneelmakerij maakt theatermaker Eva Knibbe de video-installatie ‘Untitled’, inclusief live optredens. Untitled blikt vooruit op een tijd waarin mensen met het syndroom van Down alleen nog in een museum te zien zijn. Hoe kijk je naar mensen met een verstandelijke beperking? Van halfgod tot duivelskind, clown, knuffelbeer of creatief genie. Woorden bepalen hoe je kijkt én wat je ziet. ‘Ik knuffel jou dwars door de tijd heen’, zegt toneelspeler Esrah van Rooij wanneer ze tijdens de repetities hoort hoe mensen met een beperking vroeger werden behandeld.
Stichting Vergeten Slachtoffers
In opdracht van de Stichting Vergeten Slachtoffers is het NIOD, Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, op 14 maart 2019 gestart met het onderzoek naar instellingen voor psychiatrische patiënten en mensen met een verstandelijke beperking in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het Museum van de Geest is door de Stichting Vergeten Slachtoffers benaderd met de vraag om aandacht te besteden aan deze periode uit de geschiedenis in de vorm van een tentoonstelling.
Een ontwerp van licht naar donker
De tentoonstelling is ontworpen door Perspekt Studio’s in Haarlem. Marièlle Beek, Perspekt: ‘Who cares is een belangrijke toevoeging aan het verhaal over de Tweede Wereldoorlog. Als je je de oorlog voorstelt, is licht en donker een invoelbare metafoor die je voorstellingsvermogen prikkelt. Vanuit eerdere projecten over oorlog, zoals Nationaal Monument Kamp Vught, hebben we onze ervaring meegenomen in de opzet en vormgeving van deze bijzondere tentoonstelling over mensen waar te weinig aandacht voor was.’ De tentoonstelling zal na afloop doorreizen naar Monument Kamp Vught in Brabant.
Audiotour door Splinter Chabot & persoonlijke verhalen
Bij de tentoonstelling hoort een audiotour. Met de audiotour duik je de diepte in, hoe heeft het in Duitsland zo ver kunnen komen? En hoe reageerde Nederland? Splinter Chabot leidt je mee het verhaal door en deelt wat hem hierin raakt in het heden en verleden.
