Peiling zeggenschap zorgprofessionals: meer tijd en ruimte nodig en last van hiërarchie

Cultuurverandering en meer initiatief

De peiling werd gehouden om meer inzicht te krijgen in de huidige en de gewenste situatie, de knelpunten en de oplossingen. Ook bestuurders, managers en HR-professionals van zorgorganisaties zien de knelpunten. Zij vinden daarnaast dat er een cultuurverandering nodig is en dat zorgprofessionals meer initiatief zouden kunnen nemen.

Wetswijziging zorgt voor stem zorgprofessionals

Begin november werd een wetswijziging voor de Wkkgz aangenomen. Die aanpassing in de wet betekent een gegarandeerde stem voor zorgprofessionals binnen een zorgorganisatie, op de werkvloer en op bestuurlijk niveau. Maar hoe staat het er eigenlijk voor met de zeggenschap van zorgprofessionals in Nederland? Wat zijn de belemmeringen? Wat is de gewenste situatie? En wat is er nodig om die zeggenschap binnen de eigen zorgorganisatie te versterken? ​2.653 zorgprofessionals (verzorgenden, verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten en begeleiders) en 197 bestuurders, managers en HR-professionals reageerden op deze vragen in een peiling die in oktober 2022 openstond.

Rapportcijfer  

Zorgprofessionals beoordelen de kwaliteit van zeggenschap op organisatieniveau met rapportcijfer 5,0. Bestuurders, managers en HR-professionals beoordelen de kwaliteit van zeggenschap voor zorgprofessionals binnen hun organisatie hoger dan zorgprofessionals zelf, met een gemiddeld rapportcijfer 6,0. Opvallend is dat bestuurders, managers en HR-professionals mét een achtergrond als zorgprofessional een beter beeld hebben (rapportcijfer 5,6) van de door zorgprofessionals ervaren zeggenschap dan hun collega’s zónder die achtergrond (rapportcijfer 6,7). Een ander opvallend resultaat is dat zorgprofessionals die lid zijn van een VAR of een ander adviesorgaan een hogere kwaliteit van zeggenschap ervaren dan zorgprofessionals die dit niet zijn.

Onderwerpen met prioriteit

Zorgprofessionals en bestuurders, managers en HR-professionals vinden elkaar in de belangrijkste onderwerpen om meer zeggenschap over te verkrijgen. De onderwerpen waarop als eerste zou moeten worden ingezet om zeggenschap te versterken, zijn: personeelstekort, positionering van de beroepsgroep in de organisatie, het rooster, verbeteren van zorg en administratie en registratie. 

Belemmeringen verkrijgen zeggenschap

Hoewel er overeenstemming is over de onderwerpen, komt die zeggenschap niet vanzelf. Beide groepen ervaren belemmeringen in het verkrijgen van zeggenschap voor zorgprofessionals. Zorgprofessionals geven aan dat door het personeelstekort de werkdruk hoog is. Hierdoor is geen tijd en ruimte voor andere werkzaamheden buiten de zorgtaken. Daarnaast ervaren zij een sterke hiërarchie en vinden ze dat het management vooral top-down besluiten neemt. Zeggenschap wordt niet genoeg gestimuleerd. Zorgprofessionals willen een werkomgeving waarin ze de ruimte krijgen om te groeien en mee te denken en waarbij hun input wordt gewaardeerd.

Bestuurders, managers en HR-professionals geven ook aan dat de personeelstekorten zorgen voor een hoge werkdruk en weinig tijd en ruimte om andere taken dan zorgtaken op te pakken. Daarnaast wordt genoemd dat zorgprofessionals niet op de hoogte zijn waarover zij zeggenschap zouden kunnen hebben. Deze informatie wordt niet goed genoeg verspreid. In combinatie met de hiërarchische cultuur zorgt dit voor een barrière voor zorgprofessionals om het gesprek aan te gaan over de grotere kwesties binnen de organisatie. 

Welke ontwikkeling is nodig?

Beide groepen zijn het eens dat vanuit de organisatie meer tijd en ruimte moeten worden gefaciliteerd voor zorgprofessionals om naast het leveren van directe patiëntenzorg, andere zaken op te kunnen pakken. Ook onderschrijven beide groepen dat ondersteuning van de direct leidinggevende nodig is om zeggenschap te versterken. Openstaan voor verandering en innovatie is volgens beide groepen ook belangrijk, vanuit de beroepsgroep én als zorgprofessional. Daarnaast willen zorgprofessionals dat er voldoende budget en tijd beschikbaar is voor scholing. Bestuurders geven aan dat zichtbare rolmodellen nodig zijn, en een cultuurverandering waardoor zorgprofessionals zelf meer initiatief tonen.  

Het vraagstuk is helder, de oplossingen zijn divers. Kenmerkend bij dit soort complexe vraagstukken is dat er niet één oplossing is, maar dat er aan verschillende knoppen gedraaid kan worden. Er is ruimte nodig voor experiment om te kijken wat werkt. Ook is het cruciaal dat het vraagstuk vanuit verschillende disciplines wordt aangepakt. En dat zorgorganisaties niet stilzitten, maar vandaag aan de slag gaan. Zeggenschap bevorderen doe je samen, in een cultuur waarin zorgprofessionals eerder hun stem laten horen en waarin leidinggevenden en bestuurders naar die stem luisteren.

De resultaten van de peiling geven aanleiding tot verdere verdieping. Van november 2022 tot januari 2023 houdt het Landelijk Actieplan Zeggenschap en Veerkracht hiervoor focusgroepen met zorgprofessionals, managers en bestuurders. Met de uitkomsten van deze peiling, de resultaten uit de focusgroepen én de bevindingen uit de gesubsidieerde projecten van zorgorganisaties, werkt het actieplan in 2023 aan een visie op zeggenschap en een roadmap (hoe daar te komen).

Wat er al gebeurt

Zorgorganisaties in heel Nederland konden in september samen met verpleegkundigen, verzorgenden, verpleegkundig specialisten en/of begeleiders een subsidie van 50.000 euro bij VWS aanvragen. Een subsidieregeling om met een goed plan de zeggenschap of veerkracht in hun organisatie een flinke boost te geven. Zorgorganisaties die een aanvraag hebben ingediend, krijgen naar verwachting op 9 december van VWS te horen of de subsidie wordt toegekend. Het Landelijk Actieplan Zeggenschap en Veerkracht brengt de deelnemende organisaties vervolgens met elkaar in contact in een landelijke community. Ook worden leermiddelen ontwikkeld en een kennisplatform. Zo kunnen de nieuw verworven inzichten snel gedeeld worden met de collega’s in het land.

Over het Landelijk Actieplan Zeggenschap en Veerkracht

Het Landelijk Actieplan Zeggenschap en Veerkracht is een samenwerkingsverband van beroepsverenigingen V&VN en BPSW en werkgeversorganisaties NVZ, NFU, ActiZ, de Nederlandse GGZ en VGN om de professionele zeggenschap van verpleegkundigen, verzorgenden, verpleegkundig specialisten en begeleiders merkbaar te verbeteren en hun veerkracht te versterken. Dit maakt de kwaliteit van zorg én de tevredenheid over het werk beter.