Kim Putters (SCP): ‘Gemeenten, het gaat ergens over!’

De bijeenkomst waar de directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau sprak, vond plaats op 29 november in Utrecht. ‘Er wordt aan kwetsbare burgers steeds vaker gevraagd wat zij zelf kunnen doen’, zei hij. Dan mogen zij ook vragen: Waar staat u als overheid nog voor?’ Steeds vaker wordt volgens Putters aan kwetsbare burgers gevraagd een beroep te doen op hun eigen netwerk, maar uit cijfers van het SCP blijkt dat juist zij het kleinste netwerk hebben.

Keukentafelgesprek
Putters wees erop dat de onvrede over de decentralisaties groeit. Steeds meer mensen menen dat ze vooral bedoeld waren om te bezuinigen. ‘Ook vragen steeds meer burgers met wie een keukentafelgesprek wordt gevoerd, zich af in hoeverre dit gaat over hun behoeften, in plaats van het beleid van de gemeente.’

Sociaal contract
Volgens Putters bestaat er tussen burgers en overheid een ‘sociaal contract’, waar solidariteit en beschikbaarheid van zorg deel uitmaken. Hij vraagt zich af of dit contract nog werkt, nu de organisatie van de gezondheidszorg - zeker voor mensen met een beperking - steeds moeilijker valt te begrijpen.

Incidenten
Intussen staat de inclusieve arbeidsmarkt onder druk. Het aantal mensen met een arbeidsbeperking (niet arbeidsongeschikt) dat toch werk heeft, daalt. Hiervoor moet volgens Putters een ondersteuningsstructuur worden ontwikkeld. Ook neemt de complexiteit van de samenleving als geheel toe. ‘Dat komt onder andere doordat we geen pech meer accepteren’, zei Putters. ‘Incidenten leiden tot nieuwe regels, gemeenten zouden zich daar niet toe moeten laten verleiden.’

Variatie
Gemeenten hebben volgens Putters ook nog onvoldoende in de gaten dat er een grote variatie bestaat in hun behoefte aan ondersteuning van verschillende groepen kwetsbare burgers. ‘Het maakte nogal wat uit of je behoort tot de groep ouderen, jonggehandicapten of mensen met een psychische aandoening’, zei hij. En hij voorspelde de aanwezige zorgbestuurders: ‘Straks, na de gemeenteraadsverkiezingen van 23 maart, moet u het hen allemaal weer gaan vertellen!’

Positief
Putters werd tijdens de bijeenkomst ingeleid door VGN-directeur Frank Bluiminck. Hij wees erop dat de gehandicaptensector nog altijd positief kijkt naar de decentralisaties, maar zich inderdaad vaak afvraagt of gemeenten ‘onze mensen’ wel voldoende kennen. ‘De beschikbaarheid van lichte enkelvoudige hulp lijkt goed te zijn geregeld. Maar op het gebied van complexere ondersteuningsvragen - bijvoorbeeld voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel of jonge kinderen met ernstige meervoudige beperkingen - valt nog veel te doen.’ Daarnaast zou de uitvoering van de Participatiewet zich meer moeten richten op mensen met verstandelijke beperkingen.

Luisteren
In het tweede deel van de bijeenkomst liet dagvoorzitter Maartje van Boekel de aanwezigen doorpraten over de noodzakelijke verbeteringen in het sociaal domein. De twee belangrijkste begrippen om de toegang tot passende hulp te regelen waren: integraal en ontschotting. Martijn Klem, directeur van oudervereniging BOSK vertelde dat hij dingen goed ziet gaan in sommige gemeenten. Daar waar het fout gaat werken organisaties en betrokkenen langs elkaar heen. Een sleutel ziet hij in het echt luisteren naar burgers, daardoor weten wat er nodig is en niet redeneren vanuit aanbod.

Amsterdam
In de presentatie van Kim Putters kwam naar voren dat gemeenten niet weten wie er niet aan het loket komen. De gemeente Amsterdam maakt hierover afspraken met de aanbieders: zij zijn immers de oren en ogen in de wijk, zij kennen de vindplaatsen.

Toekomstplan
Een andere uitdaging ligt in het doorbreken van schotten tussen de diverse systemen. Hiervoor is vertrouwen, maar ook lef nodig. Het vraag er ook om dat alle partijen verantwoordelijkheid nemen. Dirk Verstegen, directeur van Kenniscentrum LVB, vertelde over de jongvolwassenen top. Hier is gesproken over het opstellen van een toekomstplan met vijftien- of zestienjarigen met een kwetsbaarheid. Essentieel is dat voor de uitvoering van dit plan verbinding wordt gelegd met veel verschillende partijen. Dit besef van integraliteit moet nog tot uitvoering leiden op gemeentelijk of regionaal niveau.

Vooruit struikelen
Doen, netwerken en vertrouwen waren voor de aanwezigen de sleutelwoorden om de transformatie te versnellen. Monique Peltenburg (adviseur in het sociaal domein) gaf aan dat het gaat om lef hebben om te doen. Essentieel is een lerende uitvoeringspraktijk, wanneer je de burger centraal zet kun je ver komen. Ze vatte het samen in: ‘Intelligent vooruit struikelen, daar moet je lol in hebben’.

Oproep
Ze gaf twee opdrachten mee voor de aanbieders van ondersteuning. Een belangrijke rol is het voeden van partijen met informatie over thema’s waarover ze bij de vorming van gemeentelijke coalities afspraken gaan maken. Haar tweede oproep was om te zorgen dat de schijnwerper blijft staan om wie het gaat: de burger met kwetsbaarheid. Maak zichtbaar en voelbaar als het niet goed gaat, maar zeker ook waar de ondersteuning positieve resultaten heeft. 

Eigen organisatie
De bijeenkomst laat zien dat zorgaanbieders anders moeten aan kijken naar het sociaal domein. Het gaat om het creëren van netwerken rondom en het leggen van verbindingen met andere partijen. Dit betekent dat je je eigen organisatie moet loslaten. En dat wordt het spannend. 
De presentatie van Kim Putters vindt u in de bijlage.

De tweede editie van de Overall Rapportage Sociaal Domein met als ondertitel 'Burgers (de)centraal' die het SCP op 4 december publiceerde, vindt u in de bijlage.

Foto's Angela Jutte
Tekst mmv Gera van der Woude