Joop Hoekman: 'De meerwaarde van kennisontwikkeling is gewoon betere zorgverlening'

Gastoptreden

In de VGN Masterclass Wetenschappelijk Onderzoek leren professionals die werkzaam zijn in de gehandicaptenzorg om een gedegen en kansrijk onderzoeksvoorstel te schrijven en mogelijk uit te voeren. Hoekman, toentertijd zelf actief als gepromoveerd wetenschappelijk onderzoeker bij verschillende zorgorganisaties in de gehandicaptenzorg, gaf zijn allereerste optreden bij de masterclass als gastdocent, naast hoofddocent prof. dr. Adri Vermeer. Dat was in 2007.

‘Weet wat je doet’

Hij sprak daar toen over de vraag hoe je mensen met een verstandelijke beperking zelf betrekt bij het doen van onderzoek. Dat was naar aanleiding van een benchmark in de gehandicaptenzorg over de vraag wat mensen met een beperking zelf vinden van de zorg en ondersteuning die ze ontvangen. ‘Naar mijn smaak ging dat toen heel onhandig, met vragenlijsten die volstrekt onbegrijpelijk waren voor mensen met een verstandelijke beperking. Als je deze doelgroep betrekt bij onderzoek, moet je dat doen op een manier die bij hen past. Weet wat je doet. Dus dat verhaal ligt nog steeds ten grondslag aan een presentatie tijdens de masterclass, hoewel die presentatie telkens verbeterd en geactualiseerd wordt.’

N=1 onderzoek

Na zijn gastoptreden trad Hoekman de volgende editie van de masterclass op als hoofddocent naast hoofddocent Vermeer. Dat deden ze twee jaar samen en na het vertrek van Vermeer werd gepromoveerd wetenschappelijk onderzoeker Sabina Kef aangetrokken als mede-hoofddocent. Samen gaven ze zes masterclasses. ‘Dat was echt een uitstekende samenwerking', aldus Hoekman. 'We vulden elkaar heel mooi aan, elk vanuit ons eigen onderzoeksveld.’ Zo focust Kef zich bijvoorbeeld op de mixed method benadering die verschillende elementen van kwalitatief en kwantitatief onderzoek combineert, terwijl Hoekman zich op N=1 onderzoek richt. Kenmerkend bij deze vorm van onderzoek is dat het zich richt op één enkel persoon vóór de interventie, tijdens de interventie en na de interventie.

Bruikbare resultaten voor het individu

Op de vraag hoe representatief onderzoek is dat gericht is op één persoon, draait Hoekman het om. Hoe representatief is onderzoek dat gericht is op grote aantallen proefpersonen? Hij geeft zelf antwoord: ‘Dat levert heel veel data op met gemiddelde resultaten, maar onze doelgroep is niet gemiddeld. Onze doelgroep is niet gebaat bij droge, academische getallen. Als je onderzoeksresultaten afpelt en kijkt naar de betekenis van die resultaten voor het individu, dus voor de mensen met een beperking, dan krijg je heel bruikbare resultaten die een zorgprofessional in zijn of haar dagelijks werk direct kan gebruiken. Maar dat betekent dat je algemene resultaten telkens moet vertalen naar de situatie van één enkele persoon.’

De kracht van verschillende methodes

Hoekman is blij dat N=1 onderzoek steeds meer bijval krijgt in de zorg. ‘Steeds meer deelnemers van de masterclass en de organisaties waar zij werken en ook andere onderzoekers, zien de waarde van N=1 in. Onderzoek op deze manier is laagdrempelig en haalbaar qua tijd en kosten. In een rustig tempo haal je heel waardevolle informatie op. Vijf van de elf deelnemers aan de laatste editie van de masterclass gaan (mede) aan de slag met N=1 onderzoek.’ Hoewel Hoekman benadrukt dat het vooral én, én is qua onderzoeksmethodes, omdat meerdere methodes elkaar alleen maar aanvullen. ‘Het gaat om de kracht van de verschillende methodes.’

Meer kennisontwikkeling

Als Hoekman terugkijkt naar zijn allereerste masterclass in 2008 en naar zijn laatste masterclass dit jaar als hoofddocent, constateert hij dat er de afgelopen jaren veel meer belangstelling is gekomen voor leefstijlpreventie, daar waar voorheen de focus vooral lag op behandelevaluatie. Daarnaast valt op dat er überhaupt een toename is in kennisontwikkeling. Beide rechtstreeks in het belang van mensen met een beperking.

Kennis helpt verbeteren

‘Professionals deden hun werk toentertijd uiteraard naar beste kunnen, maar ze hadden weinig wetenschappelijke kennis in hun gereedschapskist. De kennis die er was, deden ze op uit eigen ervaring en door vakliteratuur te lezen. Inmiddels is dat heel anders. Er is nu veel meer wetenschappelijke en systematische kennis die professionals en zorgorganisaties kunnen benutten in het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Daar heeft de masterclass echt aan bijgedragen.’

Betere zorgverlening

Want, ongeveer de helft van de professionals die deelneemt aan de masterclass voert zijn of haar onderzoeksplan daadwerkelijk uit. Toen Hoekman begon was dat nog een derde. Een mooie ontwikkeling, want de gehandicaptenzorg in zijn geheel, maar ook de zorgorganisaties en de mensen met een beperking zelf, hebben ongelofelijk veel baat bij wetenschappelijk onderzoek. Het is eigenlijk simpel, wil Hoekman maar zeggen: ‘De meerwaarde van kennisontwikkeling is gewoon betere zorgverlening, en dus een bijdrage aan de kwaliteit van leven van mensen met een beperking. Dankzij de masterclass zijn er meer onderzoeksmethodes beschikbaar en is er meer oriëntatie op wat er binnen de sector gepubliceerd wordt, omdat masterclass-deelnemers per definitie de mensen binnen de organisatie zijn, die wetenschappelijke artikelen lezen, congressen bijwonen, in landelijke commissies of besturen gaan plaatsnemen en eropuit gaan om kennis en ideeën op te doen over onderwerpen waar de organisatie wat aan heeft.’

Parels binnen de organisatie

Hoekman: ‘Deelnemers van de masterclass worden vaak pareltjes binnen de zorgorganisatie waar zij werken vanwege hun kennis. Ze worden als deskundige gezien en krijgen naast hun klinisch werk bijvoorbeeld ook een adviesfunctie. Kiezen organisaties ervoor om medewerkers deel te laten nemen aan de masterclass, dan hebben zij daar echt baat bij. Deelnemers leren onderzoeksplannen te ontwikkelen en hoe zij resultaten op het individu kunnen afstemmen. En al deze kennisontwikkeling is in het belang van mensen met een beperking. Met de masterclass dragen we bij aan het voorkomen van verschraling van zorg, aan meer innovatie en minder eentonigheid. Daar hebben cliënten veel aan.’

Terugblik

Terugblikkend zegt Hoekman: ‘De afgelopen tien jaar heb ik meerdere parttime banen naast elkaar gehad. De masterclass was echt een van de leukste, interessantste en mooiste. Het was ieder jaar weer het toppertje van mijn activiteiten. Ik heb van harte afscheid genomen en sta daar helemaal achter, maar jongens, wat mis ik het. De ouderdom komt nu eenmaal met gebreken, en daardoor breekt een andere fase voor mij aan. Anders was ik er absoluut mee doorgegaan.’

Meer informatie VGN Masterclass Wetenschappelijk Onderzoek

De inschrijving voor de nieuwe editie van de VGN Masterclass, die in april 2023 van start zal gaan, is geopend!