De kracht van netwerken: inspiratie en verbinding op VGN-congres

De centrale boodschap van de dag? De gehandicaptenzorg is volop in beweging, maar er is nog veel te doen. Samen bouwen aan een goede gehandicaptenzorg en een inclusieve samenleving vraagt om sterke netwerken, samenwerken over grenzen heen en vernieuwend denken: samen groeien was de rode draad van de dag. 

Onder leiding van dagvoorzitter Lennart Booij werd het een dynamische dag vol inspiratie, waardevolle uitwisselingen van ervaringen en het leggen van verbindingen. 

Staatssecretaris: ‘De sector is prachtig, maar nog te onzichtbaar'

‘Stap weg van die bescheidenheid! De gehandicaptenzorg is een prachtige sector waarin bevlogen mensen zinnig en mooi werk verrichten.’ Dat zei staatssecretaris Vicky Maeijer in een interview tijdens het VGN-congres. Ze bekende dat ze het zelf ‘behoorlijk confronterend’ had gevonden, dat ze de gehandicaptenzorg nog niet kende toen ze aantrad als staatssecretaris: ‘Deze mensen horen erbij, maar zijn toch niet zichtbaar in de samenleving.’

Ook erkende ze dat het nog veel te langzaam gaat met de invoering van het VN-verdrag. Ze legde uit dat haar ministerie zelf verantwoordelijk is voor de zorg, maar dat het VN-verdrag ook het beleid van veel andere ministeries raakt en dat zij daar een coördinerende rol in speelt. Met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de LFB werkt ze aan de toegankelijkheid van de digitale samenleving voor mensen met een beperking. ‘Wat nodig is, zijn vaak kleine dingen, geen stelselwijzigingen.’

Boris van der Ham: het leven tussen de regels

In zijn openingswoord, zei VGN-voorzitter Boris van der Ham dat er vooruitgang is: ‘We spreken als sector steeds meer dezelfde taal, we staan sterker in het politieke krachtenveld en er is meer aandacht voor complexe zorg.’ Toch zijn we volgens hem nog lang niet klaar, en heeft de politiek ook nog een belangrijke opdracht in het handen en voeten geven aan het VN-verdrag Handicap.

Ook wees hij op het belang van informele mensenrechten. 'Naast formele mensenrechten zoals onderwijs en zorg, geven juist de informele zaken het leven kleur, zoals dagelijkse kleine ontmoetingen op straat, of de gezelligheid in huis.' Hij sprak daarbij van rechten die niet in wetten zijn verankerd: ‘Je wilt niet alleen het recht op zorg, maar ook op erkenning. Niet alleen het recht op onderwijs, maar op onderwijs dat je echt op de proef stelt. Gelijkwaardigheid, gaat over vrienden hebben, een weekend uitgaan, en zelfs het recht op een fikse ruzie met elkaar.'

Begeleiders als belangenbehartigers

In het eerste panelgesprek benadrukte onderzoeker Jaap Olthof de rol van begeleiders als belangenbehartigers van mensen met een beperking. Via ‘lichte ontmoetingen’, zoals samen glas of papier ophalen in de wijk, dragen zij bij aan verbinding met de samenleving. VGN-bestuurder Annemarie van Dalen pleitte voor een andere manier van kijken, met meer ruimte, lef en leiderschap van begeleiders én bestuurders. Dit vraagt om vertrouwen en durven loslaten – door ouders, begeleiders en bestuurders. Het is een gezamenlijke opgave die ook openheid van de bredere samenleving vereist, zodat mensen met een beperking volwaardig kunnen deelnemen aan de maatschappij.

‘We zijn aan het watertrappelen’

Een mooie metafoor over hoever de sector is, kwam tijdens dit panelgesprek uit de mond van een ouder, Yuri Versluis: ‘We zijn aan het watertrappelen, nog niet aan het zwemmen.’ Ook voor zijn 21-jarige zoon, die een intensieve zorgvraag heeft, is het contact met begeleiders op de dagbesteding heel belangrijk. Zijn pleidooi: ook kinderen met ernstige beperkingen kunnen groeien –  als er maar ruimte en passende begeleiding voor is.

Teun Toebes: Anders kijken, anders doen

Zorgvernieuwer Teun Toebes hield het publiek een confronterende spiegel voor over hoe we omgaan met mensen die zorg nodig hebben. Aan de hand van beelden uit verpleeghuizen – waar hij zelf vrijwillig woonde – en voorbeelden uit het buitenland liet hij zien hoe goedbedoelde hulpmiddelen, zoals tovertafels en knuffelmuren, soms eerder bijdragen aan stigmatisering dan aan inclusie. Hij liet zien hoe de rode stoelen, de bruine vloeren en de groene muren in Nederlandse zorgwoningen vaak hetzelfde zijn en stelde confronterende vragen aan het publiek: ‘Wie heeft er thuis ook een knuffelmuur, of een tovertafel? Zijn dit hulpmiddelen tot inclusie, of dragen ze bij aan stigmatisering?’ Het ultieme symbool van institutionalisering is volgens hem de roestvrijstalen tray trolley. ‘Staat die bij u thuis ook in de woonkamer?’ Volgens Toebes is de zorg te veel een bubbel geworden, gericht op veiligheid en structuur, terwijl een betekenisvol leven juist vraagt om vrijheid, verbinding en menselijkheid. Zijn pleidooi: bouw zorgzame gemeenschappen waar mensen écht mee kunnen doen.

Inspiratiesessies: van arbeidsmarkt tot inclusieve bouw

Deelnemers aan het congres konden kiezen uit verschillende inspiratiesessies, met thema's als zorgzame gemeenschappen, arbeidsmarkt in de zorg, onderwijs en zorg, mens en technologie, van zorg naar leven, inclusief bouwen en morele dilemma’s in de complexe zorg. Blijven werken binnen de structuren van gisteren levert dezelfde uitkomsten op. Dat besef kwam tijdens de inspiratiesessies sterk naar voren. Verandering vraagt om urgentie én perspectief. Niet alleen de noodzaak om te vernieuwen, maar ook een inspirerend beeld van waar we naartoe willen. (lees hier de impressies van de sessies)

Wensen met mensen met een beperking staan voorop

In het tweede panelgesprek werd de focus gelegd op het opleiden van mensen met een beperking voor werk in reguliere bedrijven, aan de hand van enkele prikkelende stellingen. Eén daarvan luidde: 'Als mensen met een beperking goed worden opgeleid, lossen we daarmee een deel van het arbeidsmarktprobleem op.' Dit leidde tot een levendige discussie over hoe de samenwerking tussen onderwijs, werkgevers en zorgaanbieders dit kan versterken.

De uitspraak dat ieder mens het recht heeft om te werken – los van een beperking of het oplossen van de arbeidsmarktkrapte – kreeg veel bijval uit de zaal. Een andere stelling, namelijk dat zorgaanbieders mensen 'vast' houden in de dagbesteding, riep gemengde reacties op. Duidelijk werd dat zorgaanbieders die deelname aan regulier werk willen stimuleren, zich ook moeten realiseren dat dit kan betekenen dat hun dagbestedingsaanbod moet krimpen. Tegelijkertijd was er brede overeenstemming: de wensen en ambities van mensen met een beperking moeten altijd voorop staan.

Ervaringsdeskundige pleit voor respect

Tussendoor waren er verschillende bijdragen van ervaringsdeskundigen, zoals een deejay en een dichter. Op de vraag wat deelnemers met een verstandelijke beperking vonden van wat er gezegd was, zei LFB-directeur Ellis Jongerius dat zij veel positiefs had gehoord. ‘Het is belangrijk dat de zorg meer maatwerk gaat leveren, met respect voor degenen voor wie je het doet.’

Geen plek voor jou - een boodschap die raakt

Tijdens het congres stond in elke zaal – ook  op het podium – een opvallende oranje stoel of kruk, gemarkeerd met een rood kruis en een label met de boodschap: 'Geen plek voor jou.' Aan de stoelen hingen persoonlijke verhalen van mensen met een beperking die zich buitengesloten voelen. Het was een krachtig en zichtbaar symbool dat voelbaar maakte hoe het is om niet mee te mogen doen – of niet gezien te worden. Precies dat wat staatssecretaris Maeijer eerder benoemde: de onzichtbaarheid van de sector en de mensen om wie het gaat.

Aan het eind van het congres bood dagvoorzitter Lennart Booij de staatssecretaris de oranje stoel op het podium aan. Met een duidelijke boodschap: vanaf nu wél een plek voor jou. Of beter nog: een samenleving waarin ieder mens kan meedoen.

Hier vindt u de verslagen van alle inspiratiesessies, een aftermovie van de dag, foto's en een getekend verslag van de dag.

Getekend verslag

Tijdens het VGN-congres waren er tekenaars aanwezig die een getekend verslag van de dag maakten. Dit getekende verslag brengt het congres tot leven. Je downloadt de tekening hieronder.