Anders kijken verbetert het leven van cliënten

“Begeleiders willen het beste bieden, maar weten soms niet meer hoe ze met moeilijk gedrag van cliënten om moeten gaan”, zegt Titia van der Kooij-Mellema, GZ-psycholoog bij Talant. “Dan moet je met andere ogen naar hen gaan kijken en nieuwe manieren zoeken om hen te begrijpen en te ondersteunen. Om handvatten te krijgen voor die nieuwe aanpak, namen we samen met zeven andere organisaties deel aan het deelproject Omgaan met probleemgedrag van het Verbeterprogramma.”

Altijd alleen

Het doel van het project was om de kwaliteit van leven van cliënten met probleemgedrag te verbeteren. Elke organisatie koos één cliënt uit als voorbeeldcase. “Bij ons was dat Hennie”, vertelt Titia. “Zij heeft een ernstige verstandelijke beperking, gedragsproblemen en sterke stemmingswisselingen. Ze heeft psychoses gehad en een paar keer per jaar heeft ze een slechte periode. Ze woont in een woongroep, maar zat altijd alleen in haar appartement. Contact met andere cliënten had ze niet. Ze droeg een speciaal pak, om te voorkomen dat ze met ontlasting ging smeren en zichzelf pijn deed. Soms waren er twee mensen nodig om haar aan te kunnen kleden. Hennie leidde geen normaal bestaan, dat moest beter kunnen.”

Anders gaan kijken

De basis van het project was de publicatie 'Richtlijnen en principes voor de praktijk' van kenniscentrum Vilans. Dit boekje bevat richtlijnen voor het omgaan met probleemgedrag, maar die sloten niet goed aan op de praktijk. Ze werden daardoor te weinig toegepast. Titia: “Barbara Pot, orthopedagoge bij Esdégé-Reigersdaal, vertaalde het boekje met richtlijnen naar een werkbaar stencil. Aan de hand daarvan werkte elke organisatie voor zijn cliënt de richtlijnen op een praktische manier uit. Het toepassen ervan vereist vooral dat je anders gaat kijken. Ik ben begonnen met het analyseren van de situatie van Hennie. Hoe zit ze in elkaar, wat is haar geschiedenis, waar heeft ze behoefte aan, hoe ziet haar medisch dossier eruit? Ook heb ik haar geobserveerd, om haar complete situatie goed in kaart te brengen.”

Te voorzichtig

Die analyse was een eyeopener. Het bleek dat de begeleiders en het begeleidingsteam te voorzichtig omgingen met Hennie. Doordat ze snel overprikkeld raakt, durfden ze haar niet veel aan te bieden. “We waren bang dat het dan weer fout zou gaan”, zegt Titia. “Maar wat blijkt: Hennie heeft juist contact met anderen nodig, een goede invulling van haar dag. Ook ontdekten we dat we haar medicatie konden verbeteren. In het verleden reageerde ze heftig op medicijnen die stemmingswisselingen moesten voorkomen. Daar stopten we dan snel mee. Met de psychiater bekeken we de mogelijkheden en hij schreef toch medicatie voor, met de afspraak dat we het langer zouden proberen. En dat werkte. Hennie kwam weer terecht in een slechte periode, maar deze keer was die wel minder intensief.”

Succesverhaal

Inmiddels gaat het team compleet anders om met Hennie. Jan Deelstra, haar persoonlijk begeleider: “Hennie zit niet meer alleen in haar appartement, maar is de hele dag in de woonkamer. We zorgen dat ze niet meer alleen is, dat er geen kans meer is op verveling. Als begeleiders zijn we er altijd en we vullen de dag met zinvolle activiteiten. Boodschappen doen, wandelen, opruimen. Hennie is rustiger, ze geniet, ze slaapt heel goed. Niet zo gek, want ze beleeft de hele dag van alles. Ze draagt weer gewone kleren, ze gaat zelfs weer zwemmen. Ik durf nu veel meer te proberen, omdat ik een compleet beeld heb van wie ze is en wat ze nodig heeft. Natuurlijk is het werk wel wat zwaarder geworden, omdat ik steeds één-op-één met haar bezig ben. Iedereen in ons team werkt zo met een cliënt. Dat vereist veel overleg en goede afstemming, maar dat is het waard. De cliënten zitten veel beter in hun vel en daar doen we het allemaal voor.”

Brede aanpak

Talant pakt het omgaan met moeilijk verstaanbaar gedrag nu organisatiebreed aan. Op een aantal locaties is een pilot met de methodiek Triple C gestart. Triple C leert medewerkers op een andere manier naar cliënten met moeilijk gedrag te kijken. Het gaat erom om de zorg en ondersteuning af te stemmen op de persoon, hem een zinvolle daginvulling te bieden en een onvoorwaardelijke relatie op te bouwen.

Niet meer ‘overleven’

“Alle lagen van de organisatie zijn bij Triple C betrokken”, zegt Titia. “Een extra teamleider stuurt meer op de vloer, er is een Triple C-coach, de uren van de GZ-psycholoog zijn opgehoogd. Wil je een onvoorwaardelijke relatie opbouwen, dan is er een vast team op een woning nodig. Er moet veel informatie gedeeld worden, medewerkers hebben coaching en begeleiding nodig. Maar het werkt. Niet alleen voor cliënten, maar ook voor medewerkers. Op een ‘moeilijke’ woning werken was voorheen ‘overleven’. Nu is het weer leuk.”

Moeder van Hennie: “Ze is veel rustiger en vrolijker”

De moeder van Hennie, mevrouw H., is erg blij met de nieuwe aanpak van Talant. “Vroeger was het vaak mis met Hennie. Ze zat maar op haar kamer, altijd alleen. Ik had al vaak tegen de begeleiding gezegd, dat ze naar buiten moest, eruit. Maar ze waren bang dat ze teveel prikkels zou krijgen. Toen kwam de nieuwe aanpak en mocht Hennie wel naar buiten. Dat werkt heel goed. Ze wandelt, zwemt, doet boodschappen, het is geweldig. Ze is veel rustiger geworden, veel vrolijker. Ze heeft het nu echt naar haar zin en dat is heerlijk om te zien.”

Voor meer informatie

• Titia van der Kooij-Mellema, e-mail t.kooij-mellema@talant.nl.
• De richtlijn en principes in het kort: een presentatie (pdf)
• Folder ‘Aanpak moeilijk gedrag’ voor ouders en verwanten (pdf)
• De Triple C-methodiek (pdf)

Tips: aan de slag!

• Maak een goed plan: zet op papier wat je gaat doen en wat je wilt bereiken.
• Kies één cliënt en doorloop de richtlijnen uit het boekje van Vilans met deze persoon. Wat betekenen die richtlijnen en hoe kun je ze praktisch toepassen?
• Maak een brede analyse van de hele situatie van de cliënt, van de persoonlijke geschiedenis tot het medische dossier.
• Durf je vaste manier van kijken naar de cliënt los te laten.
• Bekijk heel goed hoe iemand in elkaar zit, wat hij belangrijk vindt en wat hij nodig heeft voor een betere kwaliteit van leven.