De pieker-piek schreeuwt om actie

Veel coronabesmettingen onder zorgmedewerkers

Afgelopen week verschenen de jongste RIVM-cijfers met de uitleg over de epidemiologische situatie in Nederland. Op het eind is een hoofdstuk opgenomen over besmettingen bij zorgmedewerkers. De cijfers zijn ongekend hoog: 20 procent van alle corona-besmettingen betreft een zorgmedewerker en 8 procent van de ziekenhuisopnames betreft zorgmedewerkers.

Veel medewerkers piekeren over corona

De percentages verrassen niet: zorgmedewerkers werken in de frontlinie. Zij werken onder lastige omstandigheden in corona-tijd, vaak met een tekort aan medewerkers en aan hulpmiddelen in een afweging van risico’s. Dit heeft impact op de gezondheid van de zorgmedewerker. Zo blijkt uit onze jaarlijkse monitor dat maar liefst 88 procent van de medewerkers piekert over corona, oftewel: een ‘pieker-piek’.

Piekeren leidt tot slapeloosheid en uitval

Deze piek in piekeren baart mij grote zorgen. Want van piekeren komt slapeloosheid. Van slapeloosheid komt uitputting en uitval. Met name in de gehandicaptenzorg, waar medewerkers meer psychische zorg gebruiken dan gemiddeld in de totale zorgsector. Deze pieker-piek is een zorgelijke constatering, maar ook een dieptepunt dat meer aandacht en prioriteit verdient, ook binnen de gehandicaptenzorg.

Impact corona in gehandicaptenzorg onderbelicht

De gehandicaptenzorg is in vergelijking met andere branches niet veel in het nieuws geweest, terwijl corona juist veel impact heeft op cliënten en medewerkers. Een groot deel van de medewerkers in de gehandicaptenzorg (40 procent) heeft zich bijvoorbeeld niet voldoende kunnen beschermen tegen corona. Hoewel medewerkers in de gehandicaptenzorg (14 procent) minder in direct contact met coronapatiënten werken dan in ziekenhuizen (53 procent), lopen zij toch een gevaar wanneer zij minder beschermingsmaterialen tot hun beschikking hebben. Niet alleen vanwege het risico op besmetting door corona. Maar ook omdat medewerkers die niet voldoende beschermingsmiddelen hebben, een hogere werkdruk ervaren, wat leidt tot emotionele uitputting en een lagere bevlogenheid.

Niet kunnen helpen 

Ook is het soort relatie met de cliënt - die in de langdurige zorg anders is dan in de kortdurende zorg - van invloed op het werk ten tijde van corona. Uit ons onderzoek blijkt dat zorgmedewerkers in de langdurige zorg, met name in de gehandicaptenzorg en GGZ, hun cliënten vaker niet de hulp kunnen bieden die zij nodig hebben dan medewerkers in ziekenhuizen (21 en 24 procent tegenover 11). Zij moeten op zoek naar nieuwe manieren van werken waarbij de afstand (letterlijk en figuurlijk) met de cliënt groter wordt. Terwijl het contact tussen de cliënt en zorgmedewerker extra belangrijk is, wanneer cliënten bijvoorbeeld minder of zelfs geen bezoek mogen ontvangen.

Beeldbellen biedt niet altijd soelaas

Andere vormen van communicatie, zoals beeldbellen, bieden lang niet altijd soelaas voor cliënten met meervoudige handicaps of een verstandelijke beperking. Cliënten begrijpen de aangescherpte maatregelen vaak niet en missen het vertrouwde, persoonlijke contact met hun familie of verwanten. Natuurlijk trekt dat een wissel op hen en daardoor ook op de medewerkers.

Zorgmedewerker cijfert zichzelf weg   

Zeker als je weet dat zorgmedewerkers zich drukker maken om anderen dan om zichzelf, ook tijdens de corona-golf. Zij hebben meer angst om anderen te besmetten - zoals familie en cliënten - dan zichzelf. Eén op de drie medewerkers is bang om zelf besmet te raken, terwijl iets meer dan de helft bang is om de privéomgeving te besmetten. Zorgmedewerkers cijferen zichzelf dus eerder weg. Tegelijkertijd hebben zij een zeer hoge betrokkenheid en bevlogenheid. Dat houdt ze op dit moment op de been, ondanks dat zij een gevoel hebben van machteloosheid (wat kan ik zelf doen en wat is mijn invloed?) en ook van uitzichtloosheid (hoe lang gaat dit nog duren?).

Pieker-piek schreeuwt om goed gesprek       

De pieker-piek schreeuwt om urgentie en actie, willen we niet een hypotheek op de toekomst nemen, met het risico van uitval. Dat betekent dat er vanuit bestuur en management aandacht moet zijn voor de medewerkers en hoe zij gezond kunnen werken. Want ons onderzoek laat zien, dat juist wanneer de werkgever voldoende maatregelen neemt om zijn medewerkers te beschermen, zorgmedewerkers minder uitgeput zijn, hun bevlogenheid hoger is en er minder wordt gepiekerd.

Aandacht door leidinggevenden komt ten goede aan gezondheid

Het is belangrijk dat ook de leidinggevenden en besturen in de gehandicaptenzorg in gesprek gaan met de individuele medewerker en weten wat er bij hem of haar speelt. Wanneer de medewerker in zijn kracht wordt gezet door de leidinggevende en het bestuur aandacht heeft voor haar medewerkers, is er meer ruimte voor het vakmanschap van de medewerker. Dit komt niet alleen ten goede aan de gezondheid van de zorgmedewerker, maar leidt ook tot betere zorg voor de cliënten.

Oproep aan bestuurders en leidinggevenden

Ik doe dan ook de oproep aan bestuurders en leidinggevenden binnen de gehandicaptenzorg om hier voor te gaan. Bijvoorbeeld met de inzet van buddy support: aandacht en begeleiding van collega’s die hiertoe geprofessionaliseerd zijn. En door de mogelijkheid te bieden voor een extern en onafhankelijk gesprek, klankbord of psychische ondersteuning.

Pilots mentale ondersteuning

IZZ heeft voor dit laatste punt enkele pilots ingezet, onder meer met PGGM -het platform Stress de Baas- en voor de zorgverzekering met OpenUp/VGZ ,voor mentale ondersteuning. De psychologen-professionals zijn daar getraind op de verschillen tussen de langdurige en kortdurende zorg. Er wordt op maat gewerkt. En IZZ zet in  op samenwerking tussen organisaties, omdat de vraagstukken te groot en te complex zijn om alleen op te lossen. Samen krijgen we niet alleen corona eronder, maar ook de pieker-piek en kunnen we de gezondheidswinst voor de zorgmedewerker vergroten.

Informatie

Dr. Irene van der Fels is onderzoeker en projectmanager Gezond Werken in de Zorg bij stichting IZZ