In Dialoog over vrijheid en veiligheid: stabiele teams zijn een voorwaarde

Dat bleek uit de bijdragen van diverse sprekers op het door de VGN georganiseerde symposium ‘In Dialoog: Vast tussen vrijheid en veiligheid’. Hoe verleggen we de grenzen?, dat op vrijdag 16 november plaatsvond in het Muntgebouw in Utrecht.
VGN-bestuurslid Julianne Meijers wees erop dat in 2002 bij 2100 mensen in de gehandicaptenzorg de Zweedse band werd toegepast. In 2016 was dit aantal afgebouwd tot circa 150. Bij de ingang van de zaal stond dan ook een hangmat gemaakt van afgedankte Zweedse banden door cliënten van De Twentse Zorgcentra.

Probeerruimte
Nu de nieuwe Wet zorg en dwang waarschijnlijk in 2020 van kracht wordt, breekt er volgens Meijers een nieuwe periode van bewustwording aan. Meijers pleit ervoor daarbij de focus meer te leggen op ‘vrijheidsbeleving’. ‘Dat kan alleen gerealiseerd worden door ook medewerkers meer vrijheid te geven, om patronen los te laten en te mogen experimenteren’, zei ze. Medewerkers moeten de afwegingen maken over hoeveel ‘probeerruimte’ zij hun cliënten geven. Als die te klein is, ontneem je cliënten de kans om zich te ontwikkelen, maak je haar te groot dat komen cliënten voor keuzes en problemen te staan waaraan zo nog niet toe zijn.
Een belangrijke voorwaarde voor het vergroten van vrijheidsbeleving is volgens Meijers dat er stabiele teams zijn van deskundige begeleiders. Deze opmerking sloot aan op de ervaringen van Idman Nur van de LFB, die vertelde dat ze teveel verschillende begeleiders heeft gehad en te vaak opnieuw haar verhaal moest doen.

Waardigheid
Denker des Vaderlands René ten Bos vertelde wat vrijheid volgens filosofen, zoals Isaiah Berlin,  inhoudt. Positieve vrijheid is de vrijheid die we onszelf toekennen om ons met anderen te bemoeien. Negatieve vrijheid de vrijheid om met rust te worden gelaten. Belangrijke begrippen zijn autonomie en vrije wil. Het gaat er niet om of die werkelijk bestaan, maar dat je ze toekent aan anderen en jezelf, om elkaar te kunnen aanspreken op wat je doet. Een derde begrip is ‘waardigheid’. Dit houdt in in dat je een ander zodanig respecteert dat je hem of haar als doel in zichzelf beschouwt, niet als middel om iets te bereiken.

Volgens Ten Bos wordt de autonomie van professionals in de zorg momenteel bedreigd. Instituties grijpen steeds verder in in professionele praktijken en de administratieve taken die zorgverleners moeten uitvoeren zijn sinds de jaren tachtig verviervoudigd. Terwijl zorg interactie is. ‘Vrijheid ontstaat als we die durven toe te kennen.’

Lering trekken
In panelgesprekken werd verder ingegaan op het thema, dat concreet werd gemaakt aan de hand van een casus van een vrouw van 62, Julia, die wordt begeleid door Estinea, en die een keer dronken op straat werd terug gevonden. Opvallend was de eensgezindheid tussen sprekers van onder andere KansPlus, Nu ’91, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en de LFB en een geneesheer-directeur. Per cliënt moet het gesprek worden gevoerd tussen alle betrokken, inclusief de persoon zelf. En ieder moet de kans krijgen lering te trekken uit situaties.

Jacqueline den Engelsman van NU ’91 wees erop dat de verhouding tussen vaste medewerkers en flexwerkers helaas verandert en dat dit bijdraagt aan gevoelens van onveiligheid, zowel bij medewerkers als cliënten. Dorien Kloosterman van KansPlus onderschreef dit. Doordat flexwerkers de mensen die zij begeleiden onvoldoende kennen, kunnen zij minder goed met hen omgaan. ‘We zien dat verkregen vrijheid hierdoor weer wordt teruggedrongen’, zei zij. Geneesheer-directeur van Pluryn Paul Jochems onderschreef dit volmondig: ‘Dit is hèt probleem: er is tijd nodig om onze mensen goed te kunnen begeleiden.’

Ruggensteun
Jenneke van Veen, hoofdinspecteur toen Zorg voor Vrijheid werd ondertekend, zei dat medewerkers ruggensteun nodig hebben van hun bestuurders: ‘Ze moeten niet overal direct op afgerekend worden.’ Ambiq-bestuurder José Schilderinck beaamde dit en voegde eraan toe dat bestuurders ervoor moeten zorgen dat binnen hun organisatie het gesprek over vrijheid gaande is. Ook promovendus Baukje Schippers wees op het belang van het gesprek. Zij noemde dit de ‘sleutel’ tot het vergroten van vrijheid.

film en fotografie Jeannette Schols