Vastgoed en energie in de gehandicaptenzorg: 'Menswaardige zorg begint bij een menswaardige omgeving'

Onderstaande tekst is een longread op basis van de VGN Podcast over vastgoed, verduurzaming en het effect ervan op bewoners

In een serie podcasts en artikelen besteedt de VGN deze zomer aandacht aan de financiële zorgen in de gehandicaptenzorg en wat de branche daar zelf aan kan doen. Dit is de vijfde podcast in de serie.  

Voorgenomen korting op de normatieve huisvestingscomponent 

De zorgsector staat voor een enorme opgave. Hoe zorg je ervoor dat het beschikbare vastgoed voldoende kwaliteit heeft om de gewenste zorg te verlenen? En hoe zorg je er tegelijkertijd voor dat al die gebouwen duurzaam worden of blijven? Zorgorganisaties krijgen een financiële bijdrage van de overheid waarmee ze de bouw en verbouwingskosten van zorglocaties kunnen dekken. Maar de overheid wil deze normatieve huisvestingscomponent (NHC) fors korten: met acht procent. Deze korting valt samen met oplopende rente, stijgende bouwkosten en toenemende bouweisen, waardoor verduurzaming op de tocht komt te staan.  

Tienduizend wooneenheden minder 

‘De overheid gaat ervan uit dat wij vastgoed neerzetten dat dertig jaar goed kan functioneren. Daarvoor moet de NHC dan wel voldoende zijn’, zegt De Gruyter. Hij rekent uit dat een korting van acht procent heel concreet betekent dat de gehandicaptensector tienduizend wooneenheden minder kan bouwen, minder kan verbouwen en minder kan verduurzamen. ‘Dat is te veel’, aldus De Gruyter. ‘Het is maf om te korten in een tijd dat niet alleen de noodzaak tot nieuwbouw, verbouw en verduurzaming toeneemt, maar ook de kosten: stijgende rente en stijgende bouwkosten.’ 

Oude panden die niet altijd meer voldoen aan de eisen 

Bentvelsen vindt het een absolute verschraling. ‘Je kan het vastgoed van de verschillende organisaties niet goed met elkaar vergelijken, maar over het algemeen kun je wel stellen dat het om oudere panden gaat die niet altijd meer voldoen aan de eisen van dit moment’, geeft ze aan. ‘Mensen met een beperking wonen vaak een leven lang bij ons. Als je met je eigen gezin in een huis woont dat niet voldoet aan de kwaliteitseisen, dan doe je daar wat aan. Dat moet ook gelden voor de woningen van onze cliënten.’ 

Aantasting van kwaliteit van leven 

Ze is het daarom volledig eens met de stelling dat het uitblijven van investeringen in vastgoed een te grote aantasting van de kwaliteit van de gezondheidszorg betekent. ‘Op het moment dat er langdurig niet geïnvesteerd wordt in de kwaliteit van vastgoed, en wij onze cliënten niet in goede huisvesting kunnen begeleiden, ondersteunen en verzorgen, dan tast dat direct hun leefomgeving aan, en daarmee ook de kwaliteit van leven.’  

Menswaardige zorg begint bij een menswaardige omgeving 

Ook De Gruyter is het eens met de stelling. Ondanks dat ASVZ er financieel goed voorstaat, kunnen de voorgenomen huisvestingsinvesteringen niet doorgaan als de voorgenomen korting op de NHC doorgaat. ‘Menswaardige zorg begint bij een menswaardige context en omgeving. Dan is huisvesting cruciaal.’ Hij geeft het voorbeeld van een groep bewoners die al vijfentwintig jaar lang een woning met elkaar deelt. De woning staat op de lijst voor verbouw om te waarborgen dat deze ouder wordende mensen met toenemende somatische problemen, bij elkaar kunnen blijven wonen. Dat willen zij graag. 'Nu heb ik deze bewoners moeten vertellen dat verbouw nog niet zeker is. Dat is het eerlijke verhaal.’ 

Manifest 

De Gruyter is (mede) opsteller van het manifest De zorgvastgoedopgave haalbaar houden, waarin vele zorgorganisaties en -branches (waaronder de VGN) een noodkreet slaken. Het doel van het manifest is om stakeholders, zorgkantoren en de overheid ervan te overtuigen de voorgenomen korting op de NHC terug te draaien. ‘Want dan kunnen zorgorganisaties doen wat ze moeten doen om menswaardige en goede zorg te kunnen blijven leveren. Dan kunnen we weer investeren in nieuwbouw, verbouw en duurzaamheid. De zorgsector is intrinsiek gemotiveerd om dat te doen.’ 

Gevolgen voor de Green Deal 

De uitvoering van de Green Deal, waarin partijen afspraken hebben gemaakt over de wijze waarop duurzaamheidsambities vorm krijgen, lijkt ook onbetaalbaar te worden als de NHC-korting doorgaat. Een van de vijf pijlers van de Green Deal is een reductie van de CO2-uitstoot met 55 procent in 2030, vertelt Bentvelsen. ‘De CO2-uitstoot in onze sector is eigenlijk voor het grootste deel via het vastgoed te bereiken. Als we stoppen met het investeren in het vastgoed, is die doelstelling niet haalbaar geworden. Dus dan is de realisatie van de ambities uit de Green Deal eigenlijk al onmogelijk, laat staan een CO2-neutrale organisatie in 2050.’ 

Voordelen voor de overheid 

De Gruyter vindt het prima als de overheid hem en andere zorgbestuurders verplicht om de duurzaamheidsdoelen van 2030 te halen, en hen ook verplicht hierin te laten investeren. 'Reken ons eropaf en ik kan je verzekeren: in 2028 zijn die maatregelen getroffen. En het levert betere zorg op. Maar geef ons dan wel de middelen.’ Bovendien zou de overheid extra inkomsten kunnen krijgen als de korting niet doorgaat, want de btw die de overheid zou kunnen heffen op de investeringen die dan alsnog gedaan kunnen worden, loopt volgens De Gruyter op tot wel 210 miljoen euro per jaar.  

Praktische gevolgen van abstracte discussies 

Beide bestuurders benadrukken dat vastgoed- en duurzaamheidskwesties soms abstracte discussies oproepen, maar dat deze onderwerpen in de gehandicaptenzorg juist hele praktische, menselijke gevolgen hebben. De Gruyter: 'Het gaat bijvoorbeeld over situaties waarin het 's nachts niet genoeg afkoelt in huis, waardoor er geen goede nachtrust is. Dat beïnvloedt iemands kwaliteit van leven en het kan ook allerlei gedragsproblematiek veroorzaken.'  

Trots om mee te denken

Bentvelsen: ‘Wij praten veel met mensen met een beperking en verwanten over duurzaamheid en over ieders eigen bijdrage om klimaatverandering tegen te gaan. Cliënten voelen zich trots als zij een straat hebben geadopteerd die ze schoonhouden en daarmee meewerken aan het behoud van de natuur. We hebben het met onze cliëntenraad over douchen gehad. De voorzitter van de cliëntenraad gaf aan drie kwartier per dag te douchen en daar niet mee te willen stoppen. Na een workshop over duurzaamheid, doucht ze nu twintig minuten. Dat maakt me trots. We kunnen cliënten dus echt motiveren om hieraan bij te dragen.’  

Meer informatie  

Van het gesprek met de bestuurders is een podcast gemaakt. Deze podcast is te luisteren via Spotify, Youtube of Soundcloud. 

Tijdens de hele zomer besteedt de VGN periodiek tot aan Prinsjesdag vanuit verschillende invalshoeken aandacht aan de financiële situatie in de gehandicaptenzorg en de veerkracht die de sector toont. Meer informatie over hoe vastgoed- en energiekosten druk zetten op de financiële gezondheid van zorgorganisaties, is te vinden op deze overzichtspagina.