Een visueel toegankelijke samenleving: Wie weet het beter dan de ervaringsdeskundige?

De 17-jarige Anouk van Kleef houdt van voetballen. Toen haar nichtje haar vijf jaar geleden meenam naar de voetbalclub, was ze meteen verkocht. Maar spannend vond ze het wel, want ze heeft de ziekte van Stargardt, waarbij licht cellen in de ogen afbreekt en scherp zien steeds moeilijker wordt. Hoe zouden haar teamgenoten en de trainer op haar reageren? ‘Ik vertelde meteen aan iedereen dat ik een visuele beperking heb,’ zegt Van Kleef. ‘In het begin wisten ze niet goed wat ze konden verwachten. Hoe kan ik je begeleiden, vroeg de trainer. Maar dat hoeft hij niet extra te doen. Het voordeel van voetballen is dat gras donker is en de bal wit. Felgele hesjes en pylons op het veld helpen ook. Het enige wat de trainer niet moet doen is van een afstandje naar me gebaren, hij moet naar me roepen.’ 

Als iets niet lukt, is er vast een oplossing

Ze twijfelde geen moment toen Visio haar vroeg om als ervaringsdeskundige mee te doen aan een instructiefilmpje over sporten met een beperking. ‘Mensen met een beperking zitten soms heel erg in de put omdat ze denken dat ze een heleboel dingen niet kunnen doen. Dat klopt vaak niet. Daarom wil ik laten zien dat je ondanks je beperking ervoor moet gaan als je iets leuk vindt. Als dan iets niet lukt is daar vast wel een oplossing voor. Je moet alleen wel duidelijk zijn. Geef aan wanneer iets voor je werkt en wees niet bang te vragen naar wat je nodig hebt. Dat doe ik ook. Ik ben zelfs in een hoger team gaan voetballen.’

Expertisefunctie Zintuiglijk Gehandicapten

Het filmpje past in de serie die Koninklijke Visio heeft gemaakt over sporten met een beperking en waarin ervaringsdeskundigen hun ervaringen vertellen. Het is een van de projecten die vallen onder het samenwerkingsverband Expertisefunctie Zintuiglijk Gehandicapten, een door ZonMw gefinancierd programma. Hierin trekken vijf organisaties in de visuele sector (Bartimëus, de Robert Coppes Stichting, de Maculavereniging, de Oogvereniging en Koninklijke Visio) met elkaar op. Gezamenlijk hebben ze een meerjarenplan gemaakt en programmalijnen uitgezet waaronder een aantal projecten hangt. Doel is met professionals en nadrukkelijk ook ervaringsdeskundigen kennis te ontwikkelen om daarmee de best mogelijk zorg en ondersteuning te bieden. ‘Samenwerken deden we natuurlijk al,’ zegt portfoliomanager voor de visuele sector Elske van der Pol bij Visio. ‘Maar in dit nieuwe samenwerkingsverband kunnen we met elkaar, ieder uit een eigen invalshoek, veel breder optrekken en dus meer impact maken.’

Toegankelijke pinautomaten voor mensen die blind en doof zijn

Ik zit goed in mijn vel is zo’n programmalijn waaronder leefstijlprojecten hangen, bijvoorbeeld over voeding, bewegen en energiemanagement. ‘Online werken vinden wij al vermoeiend,’ zegt Van der Pol. ‘Voor mensen die slecht zien is het helemaal lastig. Dus welke slimme dingen kun je dan verzinnen om het minder vermoeiend te maken? Waar mogelijk zoeken we samenwerking met de auditieve sector. Energiemanagement is een thema dat ook mensen met een auditieve beperking of taalstoornis aangaat. Zo hebben we samen onderzocht en getest hoe we pinautomaten toegankelijk kunnen maken voor mensen die blind en doof zijn.’

De inzet van technologie

Een andere programmalijn is Technologie biedt mij kansen. ‘Deze gaat over hoe we technologie slim kunnen inzetten om het leven van visueel beperkten makkelijker te maken. Bijna geruisloze elektrische auto’s en scooters hebben impact op onze doelgroep, want hoe steek je met een visuele beperking een weg over als je de auto's niet meer kunt horen? De input van ervaringsdeskundigen is bij het bedenken van oplossingen en kansen hiervoor, bijvoorbeeld bij het aanpassen van een mobiliteitstraining, heel belangrijk.’

'Wij weten beter dan ziende mensen wat belangrijk is'

De 60-jarige John Snijkers uit het Limburgse Landgraaf vindt het een goede zaak dat er meer ervaringsdeskundigen worden ingezet. ‘Wij weten beter dan ziende mensen wat belangrijk is en waar de accenten moeten komen te liggen.’ Snijkers is sinds zijn geboorte ernstig slechtziend. Hij is al jaren actief in de Oogvereniging als belangenbehartiger, bestuurder en ervaringsdeskundige. In een groepje met andere ervaringsdeskundigen houdt hij zich bezig met de toegankelijkheid van stations(pleinen) en de directe omgeving daarvan in onder andere Heerlen, Kerkrade, Roermond en Maastricht. ‘Dat we in de regio lokaal worden ingezet werkt heel goed, omdat we onze contacten in een gemeente hebben en weten hoe het geregeld is. In ons groepje wisselen we ervaringen uit en kijken we waar de knelpunten en verbeterpunten zitten. Daar gaan we mee naar de gemeente.’

Routegeleidingen met contrasterende en geribbelde tegels

De meeste stations zijn redelijk uitgerust voor mensen met een visuele beperking, vindt  Snijkers, hoewel er altijd wel verbeteringen zijn aan te brengen. ‘Voor ons moet de route naar een aansluiting of naar buiten toe veilig zijn. Dat gebeurt door routegeleidingen met contrasterende en geribbelde tegels. De routegeleiding moet naadloos overgaan in een gidslijn in de vorm van bijvoorbeeld een muurtje of leuning. En de aanwezige verlichting moet niet verblinden.’ Waar het volgens hem helemaal mis is gegaan, is het busstation Maastricht. ‘In de ontwerpfase zijn er fouten gemaakt en die blijken dan amper te herstellen. Zo is routegeleiding pas achteraf aangelegd en dat is slecht uitgevoerd.’

Wij krijgen een klapdeur recht in ons gezicht

Dit soort problemen ziet Snijkers vaker. ‘Heerlen heeft een nieuw station en de architect heeft bedacht dat er klapdeuren moeten komen in plaats van automatische schuifdeuren, want dat past mooi in zijn plaatje. Wij krijgen zo’n deur recht in ons gezicht.’ Vooral ziet Snijkers problemen in bussen- en taxistandplaatsen buiten het station waar de verantwoordelijkheid van NS en ProRail ophoudt. ‘Gemeenten en aannemers hebben vaak geen idee hoe het precies moet. Dan leggen ze wel ribbeltegels aan, maar die zijn zo afgedrild dat de bovenkant gelijk ligt met de rest van de tegels en dan voel je de ribbels niet. Of ze verwarren noppen met ribbels. Noppen betekent voor ons stoppen. Het herstellen daarvan blijkt vaak heel moeilijk. Zo heeft het busstation in Kerkrade een routegeleiding waarbij je recht tegen een lantaarnpaal oploopt, aan de andere kant daarvan loopt de gidsgeleiding gewoon weer door. Ze hebben al drie keer geprobeerd dit te herstellen en op een of andere manier lukt dat niet. Daarom is dit voortdurend proces waar je steeds aan moet blijven trekken.’

Meer informatie

Expertisefunctie Zintuigelijk Gehandicapten is een samenwerkingsverband waarin de auditief-communicatieve sector en de visuele sector hun krachten bundelen. Dit gebeurt onder regie van ZonMw. ZonMw financiert het programma en stimuleert de ontwikkeling én het maximaal inzetten van opgedane kennis. Het doel is om uiteindelijk te komen tot toepassingen die ervoor zorgen dat de samenleving toegankelijker wordt.

Over de auditief-communicatieve sector schreef Edith Tulp dit artikel dat ook in het mei-nummer van Markant verscheen.