De groene gehandicaptenzorg

Behandeling en verduurzaming gaan hand in hand

Rob Wolters was blij met het telefoontje dat hij kreeg vanuit ’s Heeren Loo. Hij is executive van Nature For Health en programmaleider van de Groene GGZ. Samen met IVN Natuureducatie en zijn eigen organisatie, is een groep ggz-instellingen een nieuw initiatief gestart waarin behandeling en verduurzaming hand in hand gaan. De oppervlakte die hun terreinen samen bestrijken, is groter dan een gemiddeld Nationaal Park.

Groenvisie aansluiten bij kernwaarden organisatie

En toen belden er ook organisaties vanuit de gehandicaptenzorg. ‘Met ’s Heeren Loo willen we nu een groenvisie maken die aansluit bij de kernwaarden van de organisatie’, zegt Wolters. ‘Die visie is gericht op mensen met een verstandelijke beperking, de vitaliteit van de medewerkers en de samenhang met buurten. Bovendien geeft ze een impuls aan de natuur.’ Titel van het project: Passie voor mensen en groene woonzorgparken.

Ervaringen overdragen aan anderen

‘Ik kan me goed voorstellen dat er zoiets gaat ontstaan als een Groene Gehandicaptenzorg’, zegt Jan Peter Niezink, programmamanager duurzaam ondernemen bij ’s Heeren Loo, ‘maar wij hebben besloten het eerst binnen onze eigen organisatie te gaan doen. Die uitdaging is al groot genoeg. We voelen wel de verantwoordelijkheid om onze ervaringen later ook aan anderen over te dragen.’

Niezink was degene die Nature For Health benaderde. Binnen ’s Heeren Loo zelf werkt hij samen met adviseur zorgvastgoed Nienke van de Berg. Zij vertelt dat er twaalf woonzorgparken binnen de organisatie zijn, met een totale oppervlakte van 450 hectare. De plannen voor het groenbeheer voor deze parken worden nog niet vanuit één visie ontwikkeld. Ook maken actuele thema’s zoals klimaatadaptatie, duurzaamheid en biodiversiteit er nog onvoldoende deel van uit. ‘Toen vroegen we ons af wat onze visie op het groen eigenlijk is.’

De buitenomgeving is gezond voor ons

Niezink: ‘We willen weten of we cliënten ook behandeling buiten kunnen aanbieden, zoals in de ggz. Want je leest overal dat die buitenomgeving zo gezond voor ons is. En bevordering van de gezondheid van cliënten en medewerkers is ook een thema in de Green Deal, die door ’s Heeren Loo is ondertekend.’

Mensen meekrijgen is een uitdaging

Met zijn drieën hadden ze best op een paar A4’tjes een groenvisie kunnen opstellen. ‘Maar de grootste uitdaging is om alle mensen mee te krijgen, om de beweging op gang te brengen’, zegt Van den Berg. Daarom kozen zij ervoor om eerst met een groenscan goede voorbeelden op te halen en een aantal inspiratiesessies te houden. Over het grote aantal reacties en het enthousiasme tijdens de bijeenkomsten waren zij blij verrast.

Van den Berg: ‘We zijn een zorgorganisatie, geen natuurorganisatie, dat is ook niet onze ambitie, maar we zijn er wel van overtuigd dat we het groen gerichter kunnen inzetten. Alleen al voor het tot rust komen, het ontstressen.’

Niezink: ‘En er liggen enorme kansen voor onze cliënten in de dagbesteding. Zij kunnen helpen in het onderhoud, er zijn woonzorgparken waar dat al gebeurt.’

Wolters wijst erop dat het nog wel een uitdaging is om behandelaren bij het project te betrekken, dat maakt volgens hem deel uit van het ‘draagvlakproces’.

Nieuwe kijk op groenbeheer

Over de invloed van groen op gezondheid en welbevinden denken de initiatiefnemers al wel flink na. Het spinnenweb van positieve gezondheid, ontwikkeld door Machteld Huber, is daarbij een leidraad. Ook maken zij onderscheid tussen verschillende karakteristieken van natuur. Wolters: ‘Als je bijvoorbeeld van een burn out aan het herstellen bent, dan zoek je een serene plek. En als je weer wat meer aankunt, ga je naar plekken met doorzicht, waar meer mensen zijn. Zo ontstaat een heel nieuwe kijk op groenbeheer, waarbij je niet alleen de biodiversiteit van plekken vergroot, maar deze ook maximaal inzet voor de gezondheid van cliënten en medewerkers. Ik merk trouwens dat zorginstellingen die bezig zijn met duurzaamheid en groen ook de meest aantrekkelijke instellingen zijn voor medewerkers die een baan zoeken.’

Goede voorbeelden delen

De eerstvolgende inspiratiesessie vindt plaats op Noorderhaven in Julianadorp, één van de woonzorgparken van ’s Heeren Loo. De tafels waaraan medewerkers van Noorderhaven, andere woonzorgparken, en externe relaties elkaar ontmoeten staan op een passende plek: een werkloods met volop tuingereedschap aan de muur.

Nienke van den Berg deelt er goede voorbeelden die zij heeft opgehaald. Bij woonzorgpark Willem van den Bergh in Noordwijk is een oefentuin voor fysiotherapie ingericht en wordt snoeihout gebruikt om wandelpaden aan te leggen. Op Het Westerhonk in Monster is een wildpluktuin aangelegd en nemen nieuwe werknemers deel aan een safari in het park. En op Noorderhaven, waar we nu zijn, is een jubilarisbos aangelegd met bomen die medewerkers krijgen als ze vijfentwintig jaar in dienst zijn.

De natuur levert gezondheidsvoordelen op

Jasperina Venema van Nature For Health vertelt over wetenschappelijk onderzoek waaruit de gezondheidsvoordelen van natuur op gezondheid blijken: minder negatieve emoties, minder stress, beter immuunsysteem. Aansluiten op de ritmes van de natuur verbetert het welbevinden; zorg voor de natuur draagt bij aan zingeving.

Hoe staat die natuur erbij hier op Noorderhaven? Enthousiast gaan we het park in om het te bekijken door vier brillen: de biodiversiteit, de behandeling van cliënten, de vitaliteit van medewerkers, en het groenbeheer. We zien scholeksters die broeden op de daken en horen een nest jonge spechten in een boom. Bij terugkeer pitchen we onze groene ideeën.

Werken aan de aarde

’s Heeren Loo is niet de enige organisatie in de gehandicaptenzorg die een groene leefomgeving belangrijk vindt. Binnen Aveleijn is het één van de vijf thema’s waarmee de organisatie sinds 2018 duurzaamheid nastreeft. Men noemt het ‘aardewerk’. ‘Daarmee geven we aan dat we werken aan de aarde’, zegt manager vastgoed en duurzaamheid Edward van Nielen. ‘En zo verbinden we het met ‘waardenwerk’, wat voor Aveleijn de basis is voor onze bijdrage aan een betekenisvol leven.’

Groen als hulpmiddel voor een betekenisvolle dag

Inmiddels zijn er hulpmiddelen ontwikkeld, zoals een groenscan voor de leefomgeving, en interne campagnes gehouden om tegels te wippen of vaker de fiets te pakken. ‘We willen dat al onze medewerkers en cliënten groen in de buurt hebben, om op uit te kijken, om in te sporten of om te tuinieren’, legt coördinator duurzaamheid Bart Braker uit. ‘Zodat ze kunnen ervaren hoe gezond het is. En als hulpmiddel om bewoners een betekenisvolle dag te geven.’

Het doet de bewoners goed

We ontmoeten elkaar op Rohaan, een woonlocatie in Markelo, voor vijf groepen cliënten die intensieve begeleiding krijgen en waar ook dagbesteding plaatsvindt. Begeleidster Jolanda ziet hoe het de bewoners goed doet, om bezig te zijn in de ecologische moestuin die hier is opgezet onder het motto Kweken met Zorg. Een bewoner die bij tijden zeer onrustig was, vindt heil in het stekken van lavendel. Een ander, Nigel de Jonge, verdiept zich in de geschiedenis van tuinieren en zelfvoorziening. Zij worden geïnspireerd door de bevlogen tuinadviseur, die iedere week langskomt: Dirk Jan Wessels.

Deze legt hen uit waarom het goed is om afrikaantjes (Tagetes) te zaaien tegen de aaltjes, en Oost-Indische kers tegen de zwarte luis. Hij vertelt dat alle groente hier wordt opgekweekt uit biologisch zaad en dat er een schema is waarin naast de hoofdteelt ook de voor- en de nateelt worden aangegeven. De opbrengst van de seizoengroenten uit de tuin gaat naar de kok, zodat er het hele jaar biologisch kan worden getafeld, en in de toekomst wellicht naar het theehuis voor bezoekers. Behalve de moestuin die hij met de bewoners heeft aangelegd, is er een pluktuin en wordt er nagedacht over een voedselbos.

Een eigen moestuin

In de moestuin wordt wisselteelt toegepast. De vakken zijn omrand door planken van onbehandeld hout en op de paden liggen houtsnippers. Aan een bank helpt bewoner Danny Nijhuis pompoenzaad in perspotjes te leggen en af te dekken. Nigel de Jonge demonstreert hoe je de woelvork hanteert om de bodem te bewerken, zonder te hoeven spitten. Hij vertelt dat hij nog maar een paar jaar geleden begon met de moestuintjes van Albert Heijn. Inmiddels heeft hij een eigen moestuin om zoveel mogelijk zelfvoorzienend te zijn. Daar klimmen de bonen omhoog langs wilgentakken in, zoals het vroeger ging. Kom in het najaar nog eens terug, zegt hij.

Meer informatie over de groene gehandicaptenzorg? Neem contact op met Irene Smith  ismith@vgn.nl.

Dit artikel komt uit augustus-editie van 2023 van Markant, het tijdschrift van de VGN.